Mačkatica

Mačkatica je naselje u Srbiji u opštini Surdulica u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 259 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 508 stanovnika).

Mačkatica
Zaseoci Mačkatice
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pčinjski
Opština	Surdulica
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	259
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	860 m
Mačkatica Mačkatica (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	017
Registarska oznaka	VR

Geografija

Naselje je razbijenog tipa, smešteno ispod planiskih kosa Čemernika koje se spuštaju prema Grdeličkoj klisuri. Njegovi zaseoci su na različitim nadmorskim visinama, od 1200 do 860 m, i nalaze se na obroncima s desne strane reke Garvanice: Borovik (Gornji i Donji, Kučišnjak, Ivanovci, Golubovci,), Pavlovci, Popovci, Taralisci, Ilinci, Kuše, Dukat (Slančini, Koprivnica, Reka) i Rudnik. Selo je nekad, po turskim popisima iz 16. veka, ležalo na mestu Selište, gde i danas postoje zidine. Okolna naselja su Mlačište, Troskač i Manjak.

Istorija

Mačkatica je jedno od najstarijih naselja na Čemerniku, sreće se u turskim popisima vranjskog kadiluka u 16. veku pod imenima Mačkatov Preslop i Mačkatova Preslap u oblasti Inogošt. Po popisu iz 1528. godine ovo mesto su naseljavale 22 porodice, a po popisu iz 1570. godine imalo je 35 porodica, 15 neoženjenih stanovnika i jednu udovicu. Mačkatica je u to vreme obavljala derbensku službu, kao i niz drugih susednih sela, na putu od Džepa i Vranja, preko Vlasine za Znepolje i Krajište. Ova specijalna služba sastojala se u čuvanju značajnih a opasnih i teško prohodnih mesta na javnim putevima po turskoj državi, kao što su klisure i planinski prelazi. Službu su obavljala čitava naselja. No, po svemu sudeći da je Mačkatica derbensku službu obavljala tek neku deceniju, pošto se u drugom popisu ne pominje kao derbensko naselje.

Rudarstvo

Turski popis iz 1570. godine otkriva da je na severoistočnom delu vranjskog kadiluka došlo do obnove rudarske delatnosti. Takozvani vignjevi javljaju se kod tri sela u kadiluku: na Vlasini, u Mačkatovom Preslopu (danas Mačkatica) i Vrloj Reci. Vignjevi su bili primitivne peći u kojima se uz pomoć ćumura topila gvozdena ruda, a samokovi – livnice u kojima se pravile gvozdene poluge. Najveći rudarski centar u to vreme je bila Vlasina, imala devet vignjeva, Mačkatica dva i Vrla Reka jedan. U dolini Garvanice postojali su samokovi u Troskaču, Mačkatici, Manjaku i u mestu Džep. Samokovi izvan vlasinskog područja bili su vlasništvo spahija koji su ih davali u zakup. Tako je viganj u Vrloj Reci pripadao nekom Stojanu, a u Mačkatici – jedan Vukosavu, a drugi Rajku Priselici, što znači novonaseljeniku. Vukosav je bio vlasnik i samokova u Mačkatici, ali njega nema među popisanim žiteljima sela. U tom popisu stoji da je godišnji porez u Mačkatici i Vrloj Reci iznosio 30 akči po viganj, kao i kod samokova i vodenica (što je pripadalo spahiji na čijoj je zemlji viganj), dok je ušur od njih davan državi. Rudarenje u ovom kraju prestalo je sredinom 19. veka, jer se javila oskudica u drvetu za proizvodnju ćumura.

Zaselak Rudnik u Mačkatici

O proizvodnji drvenog uglja i preradi gvozdene rude i danas govore toponimi „Žežnica“ i „Samokov“ koji se nalaze u dolini Garvanice. Istoričari beleže da su pre Drugog svetskog rata na više mesta u šumama Mačkatice postojale žežnice za drveni ugalj, koji su seljaci prodavali.

U blizini Samokova je potes Rudnik. Tu je jedno nemačko preduzeće, novembra 1940. godine, otpočelo eksploataciju molibdena. Onda su Nemci u Drugom svetskom ratu taj posao proširili, sagradili rudarsku koloniju (Rudnik), izgradili put Mačkatica – Džep i podigli naselje Belo Polje sa livnicom kod Surdulice, visećim korpama omogućili transport rude do livnice i započeli prokop tunela Belo Polje - Garvanica. Jedno vreme na poslovima u Rudniku „Mačkatica“ radilo je tri do pet hiljada radnika. Eksploatacija rude u „Mačkatici“ prestala je 1950. godine. Međutim, 2007. godine jedna kanadska firma obnovila je istraživanja rude u ovom kraju, ali je opšta svetska finansijska kriza zaustavila njen posao. Sudeći po dosadašnjim nalazima, rudarstvo će se vratiti u ove krajeve.

Poreklo stanovništva

Današnji žitelji Mačkatice vode poreklo iz sela sa Vlasinske visoravni i iz Crne Trave. Prvi su se doselili Čorbadžici, krajem 18. veka, pa Ilinci i Taralisci u 19. veku. Poslednji doseljenici su rodovi u Boroviku. Godine 1960. selo je imalo 190 domova, osmogodišnju školu, ambulantu, prodavnice. Centar naselja postao je zaselak Rudnik. Put Mačkatica – Džep posle odrona postao je neupotrebljiv, pa naselje vezu sa Surdulicom i Vladičinim Hanom ima preko Danjinog Sela.

Stanovnici Mačkatice govore crnotravskim govorom, a doskora su imali i crnotravsku nošnju, koja je sredinom 20. veka zamenjena „moravskom“.

U središnjem delu sela, između zaseoka Kriva Njiva, Čorbadžisci i Vlasinci, nalazi se crkva svetog Jovana, sagrađena 1860. godine na ostacima nekog starijeg hrama. Glavni majstor bio je Kitan Kuzmanović iz Debra, kome su meštani za to darivali veliko zemljište. On je tu zemlju potom prodao i naselio se u Surdulici. Seoska slava – zavetina – je Đurđevdan, a krsne slave su, zavisno od rodova, sveti Nikola, sveti Jovan, Sveti Arhanđeo i Sveti Dimitrije.

Na mestu Sredarac ima osam grobova italijanskih vojnika koji su radili u Rudniku kao nemački zarobljenici.

Stanovnici Mačkatice se od šezdesetih godina naglo iseljavaju prema Surdulici, Vranju, Vladičninom Hanu, Nišu, Beogradu. Ugasila se i osnovna škola, ukinuta autobuska veza sa Surdulicom.

Demografija

U naselju Mačkatica živi 231 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 48,2 godina (43,9 kod muškaraca i 52,9 kod žena). U naselju ima 94 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,76.

Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1496 1953. 1468 1961. 1206 1971. 995 1981. 886 1991. 508 498 2002. 264 259

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			259	100.0%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	4			4
80+	7			5
75-79	4			8
70-74	11			16
65-69	11			17
60-64	9			12
55-59	5			6
50-54	6			11
45-49	12			7
40-44	4			9
35-39	6			6
30-34	13			5
25-29	8			2
20-24	11			6
15-19	7			4
10-14	9			2
5-9	5			5
0-4	2			0
prosek	43.9			52.9

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 252 231 246 252 214 146 94

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 23 25 17 16 8 4 1 - - - 2.76

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 118 33 75 8 2 - 118

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 21 72 22 3 -

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	44	10	-	-	4	-	19	4	-	1
Ženski	15	8	-	-	-	-	-	1	-	-
Oba	59	18	-	-	4	-	19	5	-	1
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	-	3	2	-	-	-	-	1
Ženski	-	-	1	3	1	-	-	-	1
Oba	-	-	4	5	1	-	-	-	2

Literatura

• Jovan F. Trifunovski, Grdelička klisura, Leskovac, 1964,
• Radomir Kostadinović: Crna Trava i Crnotravci, Leskovac, 1968,
• Radmila Tričković: Leskovac u XVIII veku, Leskovački zbornik XI, 1971.
• Aleksandar Stojanovski: Vranjski kadiluk u XVI veku, Narodni muzej u Vranju, 1985.
• Dragoljub Trajković: Iz prošlosti Leskovca i okoline, Leskovac, 1977.

Spoljašnje veze

Mačkatica na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)