Eparhija šumadijska
Eparhija šumadijska je eparhija Srpske pravoslavne crkve.
| Osnovne informacije | |
|---|---|
| Država | Srbija |
| Sjedište | Kragujevac |
| Zvanična stranica | www.eparhija-sumadijska.org.rs |
| Arhijerej | |
| Eparhijski arhijerej | Jovan |
| Čin arhijereja | Episkop |
| Titula arhijereja | Episkop šumadijski |
| |
Nadležni arhijerej je gospodin Jovan, a sedište eparhije se nalazi u Kragujevcu.
Istorijat uredi
Teritorija današnje Eparhije šumadijske u dalekoj prošlosti pripadala je Beogradskoj i Topličkoj eparhiji, a pojedini delovi, od 1557. do prve polovine 17. veka, Rudničkoj eparhiji, a potom Venačkoj eparhiji čiji mitropolit venački i rudnički Serafim rezidirao, 1632, u manastiru Blagoveštenju. Ne zna se da li je ta oblast u to doba sačinjavala zasebnu episkopiju, ili je bila samo deo Valjevske ili Užičke episkopije. Poznato je da su delovi Šumadije pripadali Valjevskoj ili Užičkoj eparhiji da bi na kraju pripali Beogradskoj arhiepiskopiji u čijem su sastavu ostali sve do kraja Prvog svetskog rata.
Posle vaspostavljanja Srpske patrijaršije, 1920, patrijarh srpski Dimitrije upravljao je ne samo svojom arhiepiskopijom, u čijem je sastavu bila Šumadija i Braničevo, već i Sremsko-karlovačkom arhidijecezom. Iduće godine, Sveti arhijerejski sabor, izdvojivši iz Beogradske arhiepiskopije požarevački i stari ćuprijski okrug do reke Morave, vaspostavio je staru Braničevsku eparhiju.
Donošenjem crkvenog ustava, 1931, spojene su Beogradska arhiepiskopija i Sremsko-karlovačka arhidijeceza u Beogradsko-karlovačku arhiepiskopiju, s tim što je ova arhiepiskopija dobila od Vršačke eparhije grad Pančevo. Tako je Beogradsko-karlovačka arhiepiskopija obuhvatala teritoriju od 27 srezova, odnosno od Varvarina i Beograda do Osjeka. Nije onda nikakvo čudo što su pri ovakvoj podeli trpeli i Šumadija i Srem. Patrijarsi, zbog poslova u celoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, nisu stigli da posvete odgovarajuću pažnju svojoj prostranoj arhidijecezi i da je redovno obilaze. Šumadijski deo eparhije posetili su nekoliko puta u toku dvadeset godina, a vikarne episkope slali su da osvete novopodignute hramove. Sremskim delom eparhije patrijarsi su upravljali uz pomoć svojih vikarnih episkopa, koji su se opet često menjali.
Ideja o osnivanju Šumadijske eparhije rođena je, izgleda, za vreme prve posete novoizabranog patrijarha Gavrila Kragujevcu, o Duhovima 1938. godine. Naime, posle te posete Kragujevčani traže dozvolu da podignu zgradu za mitropoliju. Ubrzo potom počinje rat i tako nije podignuta ni zgrada za Šumadijsku eparhiju, niti je ona osnovana.
Posle povratka patrijarha srpskog Gavrila iz zatočeništva, 1946, Sveti arhijerejski sabor sastao se prvi putu svoje redovno zasedanje u Patrijaršijskom dvoru u Beogradu 11/24. aprila 1947. godine. Zasedanje je trajalo sve do 8/21. maja iste godine. U radu ovog zasedanja uzeli su učešća svi eparhijski arhijereji koji su preživeli Drugi svetski rat: patrijarh srpski Gavrilo, mitropolit skopski Josif, episkopi: budimski Georgije, bački Irinej, timočki Emilijan, niški Jovan, zvorničko-tuzlanski Nektarije, braničevski Venijamin, banatski Damaskin, šabački Simeon, zletovsko-strumički Vikentije i administrator Raško-prizrenske eparhije Vladimir. U radu ovog Sabora nisu uzeli učešća episkopi: žički Nikolaj, dalmatinski Irinej, i američko-kanadski Dionisije, koji su u to vreme bili van zemlje.
Na predlog patrijarha srpskog Gavrila, Sveti arhijerejski sabor u sednici svojoj održanoj 24. aprila/7. maja 1947. doneo je sledeću odluku:
„Osniva se samostalna Eparhija šumadijska sa sedištem u Kragujevcu. Ovoj eparhiji pripadaju namesništva: kragujevačko, lepeničko, temnićko, levačko, beličko, jaseničko, kosmajsko, opleničko, kolubarsko-posavsko, Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj ostaju grad Beograd, parohije van Beograda koje spadaju pod arhijerejsko namesništvo beogradsko i vračarsko-gročansko namesništvo, grad Zemun i Pančevački rit.“
Za prvog episkopa šumadijskog Sveti arhijerejski sabor izabrao je 7/20. maja 1947. vikarnog episkopa budimljanskog Valerijana. Sveti arhijerejski sinod je, u smislu odluke Svetog arhijerejskog sabora AS Br. 28/zap. 102/1947, Eparhiju žičku poverio u administraciju episkopu šumadijskom Valerijanu, s tim što će Žička eparhija isplaćivati episkopske prinadležnosti u punom iznosu.
Prvo arhijerej ustoličen je u Novoj crkvi Uspenija Presvete Bogorodice u Kragujevcu 20. jula 1947. Ustoličenje je izvršio vikarni episkop moravički Hrizostom.
Patrijarh srpski Gavrilo iz Patrijaršijske riznice dao je Eparhiji šumadijskoj jedan arhijerejski okrut, žezal i mitru (dar poslednjeg ruskog cara Nikolaja mitropolitu srpskom Dimitriju), i arhijerejski činovnik. Patrijarh Gavrilo se takođe postarao i za izdržavanje Eparhije šumadijske u njenim prvim danima. Naime, Eparhijski upravni odbor Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke doneo je odluku u kojoj se, između ostalog, kaže:
"Da bi se mogla otpočeti organizacija ove novo-kreirane eparhije
ODLUČUJEMO
Iz blagajne Eparhijskog upravnog odbora A. E. Beograd.-karlovačke isplatiti na ime pomoći Eparhiji šumadijskoj Din. 10.000 (deset hiljada) na teret part. poz. 6 rashoda (nepredviđeni izdaci) eparhijskog budžeta za 1947. godinu.
O ovoj odluci obavestiti Njegovo Preosveštenstvo episkopa šumadijskog Gospodina Valerijana i eparhijsku blagajnu znanja i isplate radi.
A. E. M. Patrijarh srpski Gavrilo"
Već drugog dana posle ustoličenja episkop Valerijan je, da bi obezbedio osnovna sredstva za normalan život i rad novoosnovne eparhije, uputio raspis svim arhijerejskim manastirima i upravama manastira u kome je rekao:
"1. Eparhijski upravni odbor A. E. Beogradsko-karlovačke u početku ove godine učino je eparhijski razrez na crkvene opštine i manastire, i o tpme obavestio crkvene i manastirske uprave, da bi one predvidele u svojim budžetima, i da novac šalju odboru u Beograd. Veći broj crkvenih opština i manastira, ovaj razrez do sada nisu uplatili EU Odboru Arhiepiskopije.
Kako je odlukom Sv. Arh. Sabora br. 1704/zap. 102 od 24. aprila / 7. maja 1947. godine osnovana nova Eparhija šumadijska sa sedištem u Kragujevcu, u čiji je sastav ušlo i vaše namesništvo, odnosno manastir, te se pozivate, da obavestite sve crkvene opštine da ubuduće svoje materijalne obaveze prema Eparhiji/eparh. razrez za 1947. g. i dužni za 1946/kao i dobrovoljne priloge, koje sveštenstvo prikuplja za izdržavanje Eparhije šalju Eparhijskom upravnom odboru u Kragujevcu. Novac donositi lično ili slati za sada poštanskom uputnicom, dok se ne odštampaju čekov. uplatnice.
Pošto je ovo nova Eparhija, koja sada ima i veće potrebe, to se pozivaju crkvene opštine i sveštenstvo, da u ispunjavanju svojih obaveza budu revnosniji.
2. Sv. arh. sinod pov. br. 1786/zap.398 od 16/29. maja 1947. g. doneo je odluku, da se svi njegovi raspisi štampaju u Glasniku i da se više ne dostavljaju kancelarijskim putem.
Pošto ovi raspisi u buduće neće biti na do sada uobičajen način saopštavani, to upozorite sve sveštenstvo i crkvene opštine, da čitaju Glasnik i da se striktno pridržavaju raspisa, koji će se tamo štampati, i ako se traži neki izveštaj, da po raspisu odmah postupe, jer se nekakve urgencije neće činiti."
Nova eparhija je za potrebe episkopa iznajmila jednu građansku kuću blizu Nove crkve i svoj život otpočela skromno.
Krajem 1947. episkop Valerijan je, u saglasnosti sa Crkvenim sudom i Eparhijskim upravnim odborom, a na molbu sveštenstva Mladenovačkog sreza osnovao novo arhijerejsko namesništvo mladenovačko. Kasnije su osnovana još dva arhijerejska namesništva: beljaničko i oraško, tako da Šumadijska eparhija i danas ima dvanest arhijerejskih namesništava.
U Šumadiji zatečeno je 158 parohija i 109 crkvenih opština. Samo 9 parohija bilo je bez svog redovnog parohijskog sveštenika. U eparhiji bilo je ukupno 111 parohijskih hramova.
Prilikom osnivanja Eparhije šumadijske Kragujevac se, kao sedište eparhije, našao ne samo na periferiji eparhije, već je i jedan njegov deo pripadao Žičkoj eparhiji, a takođe i sva njegova zaleđina. Do nove arondacije došlo je, sporazumno između novog episkopa žičkog Germana i episkopa šumadijskog Valerijana, 1956. godine. Tada je Sveti arhijerejski sabor doneo sledeću odluku: „Prihvatiti predlog Njegovog preosveštenstva Episkopa šumadijskog Gospodina Valerijana i izvršiti arondaciju i novo razgraničenje Eparhije šumadijske i žičke na taj način što se od Eparhije žičke oduzimaju i Eparhiji šumadijskoj pripajaju manastir Drača i parohije: baljkovačka, grbička, grošnička, prva i druga zabojnička i divostinska.“
U toku minulog pola veka povećavao se broj parohija, crkvenih opština, manastira, parohijskih hramova, kapela, a takođe i broj parohijskog sveštenstva, jer je rukopoloženo preko 200 svešteničkih kandidata. Naglo se povećao broj novih parohijskih domova, s obzirom da ih je 1947. bilo svega 39.
Svi uspesi postignuti su zahvaljujući vrednom sveštenstvu i narodu koji su svje darove davali u radnoj snazi, materijalnim dobrima i novcu.
Pobožnost i crkvenost naroda Šumadije za sve vreme trajanja ove mlade eparhije bile su prisutne u najtežim posleratnim vremenima, vremenima progona, zastrašivanja i zatvaranja sveštenika i vernika zbog javnog ispovedanja vere, podizanja crkvenih objekata ili nošenja litija. Ali najveću radost pričinjavali su dugi i dugi redovi pričesnika za vreme Velikog uskršnjeg posta u svim godinama postojanja naše eparhije. I što je vrlo važno, ti redovi su još gušći, jer "Gospod svaki dan dodavaše crkvi one koji se spasavahu" (D. ap. 2:47).
Istorijat Eparhije šumadijske napisao je blaženopočivši episkop šumadijski dr Sava (Vuković). [1]
Nemanjićki period uredi
Teritorija današnje eparhije bila je od davnina u sastavu srpske države još od vremena Stefana Nemanje kada je u drugoj polovini XII veka osvojio neke krajeve i prisajedinio ih svojoj državi. U povelji manastiru Hilandaru on navodi župe Zagrlatu, Levač, Belicu i Lepenicu a njegov sin kralj Stefan Prvovenčani u povelji kojom osniva manastir Žiču 1213. godine pominje neke delove Šumadije kao što su Borač, obe Lepenice, Belica, Levač i Lugomir. Sve do kneza Lazara ova teritorija pripada namanjićkoj Srbiji ali s obzirom da je bila granično područje ne igra značajniju ulogu u ekonomskom i političkom životu Srbije. Šumadija se nalazi na teritoriji Beogradske i Topličke eparhije a granica između njih je od Avale, Kosmaja i Rudnika prema Zapadnoj Moravi. Sever pripada Beogradu a veći južni deo pripada Toplici. Blizina sedišta Srpske arhiepiskopije u Žiči utiče i na crkvene prilike u Šumadiji pa deo prihoda ide i ovoj eparhiji. Toplička eparhija sa sedištem u manastiru Svetog Nikole kod Kuršumlije koju je osnovao Sveti Sava bila je cenjena u srednjevekovnoj Srbiji a njen episkop je bio peti po ugledu u Srpskoj crkvi. Beogradska eparhija je prisajedinjena Srbiji kada je kralj Dragutin posle abdikacije 1282. godine kao ugraski zet dobio Mačvu ali procvat doživljava mnogo kasnije tek za vreme Stefana Lazarevića. Iz vremena kralja Dragutina u Šumadiji su sagrađeni manastiri Tresije i Kastaljan na Kosmaju, Orašje u Temniću i Petkovica na Rudniku.
Razvoj verskog života uredi
Slabo nastanjena bez većih naselja i utvrđenih gradova i manastira, Šumadija počinje da se razvija za vreme kneza Lazara i depota Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića. Kako se prestonica premestila iz Kruševca u Beograd a kasnije u Smederevo ovo područje postaje najvažniji deo Srbije. Grade se Županjevac, Rudnik, Ostrvica, Borač i drugi utvrđeni gradovi a zidaju se ili preziđuju i ukrašavaju freskama manastiri Kalenić i Ivković u Levču, Blagoveštenje, Voljavča, Nikolje, Pavlovac, Petkovica na Rudniku, Jošanica na Velikoj Moravi, Brezovac na Venčacu itd. Sve građevine pripadaju moravskoj arhitekturi sa naglašenom vertikalom, skladnih proporcija, raznobojnoh fasada.
Pod turskim ropstvom uredi
U tom periodu dolazi do velikih promena u granicama eparhija pa Toplička se spaja sa Niškom a episkopi nose naziv niški. Beogradska eparhija je poprište razaranja. Pojedini delovi Šumadije od 1557. do XVII veka pripadaju Rudničkoj a potom Venačkoj eparhiji čiji mitropolit Serafim rezidira u manastiru Blagoveštenju. Dolazi do znatnih razaranja manastira ali i do obnove posle obnavljanja Pećke patrijaršije pod patrijarhom Makarijem Sokolović. Sagrađeni su manastiri Drača i Grnčarica a živopisani Blagoveštenje i Nikolje.
Oslobođenje Srbije uredi
Pod vođstvom Miloša Obrenovića kreće početak velike umetničke aktivnosti na obnovi i uređenju manastira i gradnji crkvi, jedno vreme je Kragujevac bio prestonica Srbije. Pristupa se obnovi crkava, zvonika, konaka i trpezarija. Delovi današnje eparhije pripadali su Valjevskoj ili Užičkoj eparhiji da bi na kraju pripali Beogradskoj arhiepiskopiji u čijem sastavu ostaju do Prvog svetskog rata.
Između dva svetska rata uredi
Kada je vaspostavljena Srpska patrijaršija, patrijarh Dimitrije upravlja ne samo svojom arhiepiskopijom u čijem kojoj pripadaju i Šumadija i Braničevo, već i Sremsko-karlovačkom arhidijecezom. Godine 1931. Požarevački i Ćuprijski okruzi su izdvojeni i formirana je Braničevska eparhija a stvorena je Beogradsko-karlovačka arhiepiskopija od Sremsko-karlovačke arhidijeceze i ostatka Beogradske eparhije. Patrijarh je prezauzet i ne stiže da posveti pažnju Šumadiji i Sremu zbog velike površine na kojoj ima nadležnost. Novopodignute hramove osveštavaju uglavnom vikarni episkopi.
Osnivanje Eparhije šumadijske uredi
Posle prve posete Kragujevcu patrijarha Gavrila na Duhove 1938. godine Kragujevčani traže dozvolu za podizanje zgrade za mitropoliju ali ubrzo počinje rat. Posle rata na sednici Svetog arhijerejskog sabora 7. maja 1947. donosi se odlika o osnivanju Šumadijske eparhije sa namesništvima kragujevačkim, lepeničkim, temnićkim, levačkim, beličkim, jaseničkim, kosmajskim, oplenačkim i kolubrasko-posavskim. Vikarni episkop budimljanski Valerijan Stefanović postaje prvi šumadijski episkop kome je povereno i administriranje Žičke eparhije. Ustoličenje izvršava vikarni episkop moravički. Zatečeno je 158 parohija i 109 crkvenih opština sa 111 parohijskih hramova.
Eparhija danas uredi
Pored nabrojanih namesništava osnovana su još dva: orašačko i beljaničko. Povećao se broj hramova, crkvenih opština, manastira, kapela i sveštenstva. Posle smrti episkopa Valerijana na čelo eparhije dolazi 1977. godine vladika Dr Sava Vuković. Posle njegove smrti 2001. godine i jednogodišnjeg administriranja episkopa zvorničko-tuzlanskog Vasilija Kačavende za vladiku šumadijskog dolazi Njegovo preosveštenstvo Jovan Mladenović. Eparhiji pripadaju sledeći gradovi sa svojim okolinama: Kragujevac, Aranđelovac, Topola, Batočina, Lapovo, Rača, Varvarin, Jagodina, Rekovac, Smederevska Palanka, Mladenovac, Lazarevac, Sopot i Barajevo. 12. jula 2007. godine je osnovan srpski pravoslavni radio Eparhije Šumadijske Zlatousti, crkveni medij koji pristupa svetu i čoveku iz liturgijskog iskustva Pravoslavne crkve.[2] Poslednjih godina je bilo dosta incidenata u hramovima ove eparhije, zbog protivljenja pojedinaca vršenju liturgijskog obreda na nov način (otvorene dveri, glasno čitanje pojedinih molitvi...), koji se pored Žičke i Braničevske eparhije vrši još i u Šumadijskoj eparhiji.
Manastiri uredi
Manastiri Eparhije Šumadijske:[3]
- Manastir Blagoveštenje sa crkvom Svete Blagovesti - Stragari,
- Manastir Voljavča sa crkvom Svetog Arhangela Gavrila - Stragari,
- Manastir Grnčarica sa crkvom Svetog Oca Nikolaja - Prnjavor,
- Manastir Denkovac sa crkvom Uspenja Presvete Bogorodice - Gornja Sabanta,
- Manastir Divostin sa crkvom Svete Blagovesti,
- Manastir Dobrovodica kod Batočine,
- Manastir Drača sa crkvom Svetog Oca Nikolaja - Divostin,
- Manastir Jošanica sa crkvom Svetog Oca Nikolaja - Siokovac,
- Manastir Kalenić sa crkvom Vavedenja Presvete Bogorodice - Kalenićki Prnjavor,
- Manastir Kasteljan kod Sopota,
- Manastirak kod Rekovca,
- Manastir Petkovica kod Stragara,
- Manastir Preradovac,
- Manastir Raletinac kod Rekovca,
- Manastir Svojnovo kod sela Svojnova na obroncima planine Juhor,
- Manastir Pinosava sa crkvom Svetog arhangela Gavrila - Kusadak,
- Manastir Nikolje sa crkvom Svetog Oca Nikolaja - Donja Šatornja,
- Manastir Pavlovac sa crkvom Svetog Oca Nikolaja - Pružatovac,
- Manastir Potočac sa crkvom Svetog Nikole - Svojnovo,
- Manastir Prekopeča sa crkvom Pravednog Jova - Divostin,
- Manastir Lipar kod Gornje Sabante, u blizini Kragujevca
- Manastir Tresije sa crkvom Svetog Arhangela - Sopot,
- Manastir Bošnjane sa crkvom Svetom Luki,
- Manastir Sarinac sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg - Rekovac,
- Manastir Sibnica sa crkvom Svete Petke - Sibnica,
- Manastir Brezovac sa crkvom Svetog Arhangela Mihaila,
- Manastir Svetog Đorđa u Ćelijama kod Lazarevca.
Episkopi uredi
Episkopi rudnički i venački uredi
Episkopi šumadijski uredi
- Valerijan Stefanović (1947-1976),
- Sava Vuković (1977-2001),
- Jovan Mladenović (2002-).
Reference uredi
