Albanci

(Preusmjereno sa Албанци)

Albanci (albanski: Shqiptarët, arhaično: Arbanasi) su narod sa jugoistoka Evrope koji pretežno živi u Albaniji i susednim oblastima.

Albanci
Shqiptarët[1]
Ukupna populacija

6 - 11 miliona[2]

Regioni sa značajnim brojem pripadnika
 Albanija 2,113.741 (2011)
95% stanovništva Albanije		 [3]
 Kosovo [a] ~1,600,000 (2011)
95% stanovništva Kosova (2011)		 [4]
 Turska 500,000 - 5.000.000 [5][6][7][8][9][10]
 Grčka 481.663 [11]
 Makedonija 550.083 (2002) [12]
 Italija 501.949 (2007) [13]
 Njemačka 250.000 [14]
 Švicarska 200.000 [15]
 SAD 114.000 (2008) [16]
 Nizozemska 105.000 [17]
 Srbija 20.000 proc.(2011) [18]
 Crna Gora 5.163 (2007) [19]
 Švedska 4.000 [20]
 Ujedinjeno Kraljevstvo 3.082 [21]
 Francuska 2.815 [22]
 Belgija 2.000 [23]
 Kanada 22.048 [24]
 Austrija 20.000 [25]
 Bosna i Hercegovina 1.600 [26]
 Hrvatska 1.590 [27]
 Egipat 1.000 [28]
 Danska 1.000 [29]
 Australija 1.140 [30]
 Slovenija 8.00 [31]
 Norveška 7.000 [32]
 Finska 5.000 [33]
 Luksemburg 4.800 [34]
 Španija 4.500 [35]
 Rumunija 4.000 [36]
 Ukrajina 2.500 [37]
Jezik/ci
albanski (Arvanitika, Arbëresh, Gegski)
Religija
nominalno uglavnom muslimani (65% suniti i 10% bektaši[38]) s velikom krščanskom manjinom (25% pravoslavci, 10% rimokatlici i grko-katolici[39]). Albanske dijaspore u drugim državama su uglavnom kršćanske (osim u bivšoj Jugoslaviji, na Balkanu i u Turskoj).[40] U samoj Albaniji 42% (1998) stanovništva ne ispovijedavjeru ili su ateisti.[41][42][43]
Srodne etničke grupe
Arvaniti, Arbëreshë
Indoevropljani
Indoevropski jezici
Albanski | Anadolijski | Armenski
Baltički | Keltski | Dački | Germanski
Grčki | Indoiranski | Italski
Slavenski | Trački | Toharski
Indoevropski narodi
Albanci | Anadolci | Armenci
Balti | Kelti | Germani
Grci | Indoarijci | Iranski narodi
Italski narodi | Slaveni | Tračani | Tohari
Praindoevropljani
Jezik | Društvo | Religija
Kurgan | Jamna | Svezana keramika
Teorije o migracijama
Kurganska | Anadolska | Pravedski kontinuitet
Paleolitski kontinuitet
Indoevropski studiji

U Albaniji živi oko polovina ukupne albanske populacije (2.331.741), dok značajan postotak Albanaca živi na Kosovu (oko 1.600.000), severozapadu Makedonije (124.083),ili 14 % populacije drzave jugu Srbije (oko 20.000 u Preševskoj kotlini) i jugozapadu Crne Gore (31.163). Takođe, postoje tradicionalne albanske zajednice u mnogim zemljama, uključujući Tursku, Grčku i Italiju, kao i albanska dijaspora u Zapadnoj Evropi i Severnoj Americi.

Albanci govore albanskim jezikom (koji ima dva glavna dijalekta: gege i toske) i pišu latinicom. Pretežno su islamske veroispovesti (suniti i bektaši), sa značajnim postotkom hrišćana (pravoslavaca i rimokatolika) i ateista.

ImeUredi

Glavni članak: Albanija (ime)

Sami sebe Albanci nazivaju Šćiptar (alb. Shqiptar), od reči šćip (alb. Shqip) ili šćipri (alb. Shqip‘ri), što bi značilo „govoriti jasno, razumljivo“[44]. Postoji i tumačenje po kojem Šćiptari znači sinovi orlova, a Šćiprija zemlja orlova, jer je shqipe odnosno shqiponjë albanska reč za orla.

U srpskom jeziku se za pripadnika albanskog naroda upotrebljava naziv Albanac. Naziv Šiptar se, usled negativne konotacije, u srpsko-hrvatskom govornom području smatra uvredljivim i njegova upotreba predstavlja izraz albanofobije.[45]

Stariji oblik reči Albanac u srpskom jeziku je glasio Arbanas. Pored toga, ranije se za Albance koristio i turski naziv Arnaut.

IstorijaUredi

PorekloUredi

Glavni članak: Poreklo Albanaca

Postoji više teorija o poreklu Albanaca. Albanci sebe smatraju naslednicima Ilira, drevnih stanovnika Balkana. Ovu teoriju podržava većina albanskih naučnika, kao i određen broj stranih naučnika, uključujući i neke srpske naučnike poput Cvijića.[46] Drugi naučnici osporavaju ilirsko poreklo Albanaca, zaključujući da su oni narod indoevropskog porekla, kao i većina drugih evropskih naroda.[47] Međutim, sama rasprava o poreklu Albanaca često izlazi izvan okvira nauke, prelazeći u domen politike.

Albanci se prvi put pominju u vizantijskim istorijskim izvorima u 12. veku, kada su već u potpunosti primili hrišćanstvo.[48] Pre toga Ptolomej pominje grad Albanopolis na teritoriji današnje Kruje, u čijoj okolini živi pleme Albani. Međutim, iako postoji kontinuitet albanskog etnonima, ne postoje pouzdani dokazi o etničkom kontinuitetu.

Srednji vekUredi

Glavni članak: Istorija Albanije u srednjem veku
 
Albanci u borbi sa Turcima

Tokom srednjeg veka, Albanci su većinom bili hrišćani, a njihove oblasti su uglavnom bile pod vlašću Vizantije. Pod vizantijskim uticajem, Albanci su prihvatili grb sa dvoglavim orlom, koji je kasnije postao zvaničan grb Albanije.[49] U 14. veku Albanci su živeli u okviru Dušanovog carstva, gde su bili priznat narod. Stefan Dušan je nosio titulu „car Srba, Grka, Bugara i Arbanasa”.[50][51] U vreme otomanskih osvajanja, pojedini albanski vlastelini su se, zajedno sa srpskom i bosanskom vojskom, borili protiv turske vojske u Kosovskom boju.[52]

U 15. veku, kada je veliki deo balkanskog poluostrva pao u ruke Turaka, Albanci su pod vođstvom Skenderbega (1405–1468), „zmaja od Albanije“, vodili bespoštednu borbu protiv Osmanskog carstva čitave dve decenije.[53] Nakon Skenderbegove smrti, albanski otpor se nastavio još deset godina, sve dok otomanska vojska 1478. godine, iz četvrtog pokušaja, konačno nije zauzela Kruju, njegov rodni grad. Nakon toga, Albanija je narednih nekoliko vekova bila u sastavu Otomanskog carstva.

Otomanski periodUredi

Glavni članak: Albanija u Otomanskom carstvu
 
Toske Albanci sa severa Albanije

Nakon pobede Osmanlija, veliki broj Albanaca beži u Egipat, Grčku i Italiju, gde zasnivaju arbereške zajednice. Tokom vekova otomanske vladavine, veliki deo albanskog stanovništva je primio islam. Neki Albanci su postali čuveni vojnici i činovnici Carstva.

Albanci su zadržali svoje plemensko uređenje, ne dopuštajući Turcima da im se mešaju u njihove unutrašnje stvari i tradicije. U vekovima otomanske vladavine, plemena severne Albanije su živela u bliskim odnosima sa plemenima Crne Gore. Prema pisanju Marka Miljanova, Kuči, Belopavlići, Hoti, Piperi i Klimenti nisu predstavljali uvek dve grupe plemena, albansku i crnogorsku, već su se često zajedno borili protiv zajedničkog neprijatelja.[54] Prema predanju, neka albanska i crnogorska plemena, npr. Krasnići i Vasojevići, imaju zajedničko poreklo.[55]

Nakon Velike seobe Srba u Austriju 1690. godine, Albanci naseljavaju srpske oblasti Kosovo i Metohiju. U Otomanskom carstvu, Albansko stanovništvo je živelo administrativno podeljeno u četiri vilajeta: kosovskom, skadarskom, janjinskom i manastirskom (bitoljskom).

Borba za nezavisnostUredi

Glavni članci: Prizrenska liga i Borba za nezavisnost Albanije
 
Albanske novine koje su izlazile u Bukureštu 1889.
 
Etnička distribucija Albanaca na Balkanu 1898.

U 19. veku dolazi do buđenja albanskog narodnog pokreta. 10. juna 1878. godine na sastanku u Prizrenu Albanci osnivaju Prizrensku ligu, koja je sa otomanskim vlastima vodila borbu za albanski jezik u školama i ujedinjenje albanskih oblasti u jedan autonomni Albanski vilajet. Porta je ovo odbila, i počeo je ustanak 1879. kojim je turska vlast svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugde.[56] Turska šalje Derviš-pašu koji vojskom da privremeno razbija ustanak. Nemiri ponovo izbijaju po pašinom povratku u Carigrad. Albanske bune niču 1883. i 1884. godine.[57]

Prvih godina 20. veka umnožavaju se pobune Albanaca, usmerene na dobijanje autonomije u okviru Turske carevine. Između 1905. i 1912. godine Albanci dižu niz ustanaka. 1908. godine dolazi do Mladoturske revolucije, ostvarene uz značajnu podršku albanskog stanovništva Kosovskog i Bitoljskog vilajeta, koja je pružila velike nade Albancima. Međutim, učvršćenjem svoje vlasti Mladoturci napuštaju svoja obećanja. Zbog toga augusta 1909. izbija novi ustanak, a Mladoturci šalju vojsku koja u krvi guši ustanak Albanaca na Kosovu i Metohiji.

Početkom 1912. izbija veliki albanski ustanak pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na čijem čelu su bili Bajram Curi, Isa Boljetinac, Hasan Priština i drugi. Borbu Albanaca protiv Turske su u početku logistički pomagale Crna Gora i Srbija. Na zboru ustaničkih prvaka u Juniku formulisani su zahtevi za utvrđivanjem granica autonomne Albanije, povlačenjem turskih činovnika i uvođenjem albanskog jezika kao službenog.[58] Isprva je Turska odbacivala njihove zahteve kao maksimalističke, ali nakon što su ustanici zauzeli mnoge gradove, uključujući Đakovicu, Mitrovicu, Vučitrn, Prištinu i Skoplje, Visoka Porta je bila prisiljena da im izađe u susret.[58] Međutim, neočekivani uspeh ustanka i stvaranje autonomne Albanije je ugrozilo interese susednih država, koje su iste godine napale Otomansko carstvo i međusobno podelile oblasti naseljene Albancima.[59]

Albanski prvaci su se povukli na slobodnu oblast Vlore i 28. novembra 1912. na velikoj Narodnoj skupštini proglasili Albaniju za nezavisnu državu.[60] Na ambasadorskoj konferenciji u Londonu decembra 1912. godine velike sile su priznale Kneževinu Albaniju, koja je obuhvatila, dok se dio Albanaca našao u okviru susednih država Srbije, Crne Gore i Grčke.[61]

Komunistički periodUredi

Glavni članci: Narodnooslobodilačka borba Albanije i Narodna Republika Albanija

Narodnooslobodilačka vojska Albanije, na čelu sa Enverom Hodžom, je 1944. godine preuzela vlast u Albaniji. Skupština je januara 1946. godine ukinula monarhiju i proglasila Narodnu Republiku Albaniju. Godine 1967. NR Albanija je proglašena prvom ateističkom zemljom u svetu.[62] Tokom vladavine Evera Hodže, na teritoriji NR Albanije izgrađeno je oko 700.000 bunkera, jer se neprestano smatralo da postoji opasnost od strane invazije.

Kosovski Albanci su u SFR Jugoslaviji imali teritorijalnu autonomiju. Nakon Titove smrti, kosovski Albanci su 1981. godine započeli proteste kojima su tražili da SAP Kosovo postane republika, što im jugoslovenske vlasti nisu udovoljile.

Savremeni periodUredi

Glavni članci: Republika Albanija, Republika Kosovo, i Srpsko-albanski sukob

Nakon 1990. godine u Albaniji se uvodi višepartijski sistem i zemlja menja naziv u Republika Albanija. Od 1990. zemlja je orijentisana prema zapadu. Primljena je u Savet Evrope, i zatražila je prijem u NATO. Albanska radna snaga je nastavila da emigrira u Grčku, Italiju, Evropu i Severnu Ameriku.

Albanci na Kosovu i Metohiji su 1990. godine održali referendum i proglasili Republiku Kosova, koju je priznala samo Albanija. Narednih nekoliko godina na Kosovu se razbuktava srpsko-albanski sukob, koji 1998. godine prerasta u Kosovski rat. Nakon NATO bombardovanja SRJ 1999. godine, ova pokrajina dolazi pod upravu Ujedinjenih nacija. 17. februara 2008. kosovski Albanci su proglasili nezavisnost Republike Kosovo od Srbije[63], što je do sada priznalo oko 113-ak država članica UN.[64]

JezikUredi

Glavni članak: Albanski jezik
 
Rasprostranjenost albanskog jezika

Albanski jezik (alb. gjuha shqipe) je indoevropski jezik, koji sam predstavlja posebnu granu ove porodice jezika. Tokom istorije, albanski jezik je usvajao reči iz niza stranih jezika: latinskog, slovenskih jezika, turskog, starogrčkog, italijanskog i drugih jezika. Albanski ima mnoge zajedničke osobine sa drugim jezicima Balkana (vidi: Balkanska jezička zajednica).

Albanski jezik ima 2 dijalekta: gege, severno od reke Škumbin, i toske južno. Toske dijalekt je zvanični jezik Albanije. Standard za pisani albanski jezik je usvojen 1908. godine i zasniva se na latiničnom alfabetu. Albanskim jezikom govori oko 5.4 milona ljudi.[65][66]

ReligijaUredi

Glavni članak: Religija u Albaniji

Albanci su pretežno islamske veroispovesti (65% suniti i 10% bektaši[38]), sa značajnim postotkom hrišćana (15% pravoslavnih, 10% rimokatolika i grkokatolika[39]). Albansku dijasporu čine uglavnom muslimani, osim Arnauta u Grčkoj i Arbereša u Italiji.[40] Međutim, neke organizacije navode da u Albaniji veliki broj ljudi ne praktikuje ni jednu religiju.[42][43]

Poznati AlbanciUredi

Glavni članak: Spisak poznatih Albanaca
 
Majka Tereza

Za detljniju listu vidjeti

  • Albanci 1898. godine.

  • Albanci 1911. godine

  • Albanci u Albaniji (popis iz 1989. godine).

  • Albanci izvan Albanije.

  • Albanci u Evropi.

PovezanoUredi

IzvoriUredi

  1. ↑ CIA World factbook - Albania
  2. ↑ prema podacima u ovoj infokutiji
  3. ↑ [1]
  4. ↑ Kosovo Agency of Statistics
  5. ↑ "Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı!" (Turkish). Milliyet. 06. 06. 2008.. http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16. Pristupljeno 07. 06. 2008.. 
  6. ↑ Christopher Deliso (2007). The Coming Balkan Caliphate: The Threat of Radical Islam to Europe and the West. Greenwood Publishing Group. str. 38. ISBN 978-0-275-99525-6. https://books.google.com/books?id=-7dq8mi0DWkC&pg=PA38. Pristupljeno 4 November 2015. 
  7. ↑ "Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı!" (Turkish). Milliyet. 2008. http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16. Pristupljeno 2008-06-07. 
  8. ↑ "Albanians in Turkey celebrate their cultural heritage". Todayszaman.com. 21 August 2011. http://www.todayszaman.com/national_albanians-in-turkey-celebrate-their-cultural-heritage_254383.html. Pristupljeno 4 November 2015. 
  9. ↑ Robert A. Saunders (2011). Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity. Lexington Books. str. 98. ISBN 978-0-7391-4194-6. https://books.google.com/books?id=vM5hZEsdz94C&pg=PA98. 
  10. ↑ Cuneyt Yenigun. "GCC Model: Conflict Management for the "Greater Albania"" (PDF). Süleyman Demirel University:Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences. http://sablon.sdu.edu.tr/dergi/sosbilder/dosyalar/27/OS_16.pdf. Pristupljeno 4 November 2015. 
  11. ↑ [1.pdf "Πληθυσμός Ελληνικής και ξένης υπηκοότητας"] (Greek). www.statistics.gr. http://www.statistics.gr/eng_tables/S1101_SAP_09_TB_DC_01_12_Y_[1].pdf. Pristupljeno 27. 08. 2008.. 
  12. ↑ Popis stanovništva u Makedoniji 2002. -
  13. ↑ |Albanians in Italy
  14. ↑ Federal Republic of Germany - ALBANIANS LIVING IN GERMANY
  15. ↑ Albanian-speaking families in Switzerland
  16. ↑ Albanians in USA
  17. ↑ Dutch Bureau of Statisics -
  18. ↑ - New Kosova Report - Birthate picks up again in Kosovo - Society}
  19. ↑ Montenegrin Ministry of Foreign Affairs 2006 census - [hhttp://www.experiencefestival.com/a/Albanians/id/1906781]
  20. ↑ Hot tvingar kosovoalbaner att flytta
  21. ↑ Bureau of statistics of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland - [2]
  22. ↑ Bureau Francais de Statistiques Nationales -
  23. ↑ 25,000 Albanians in Belgium according to 2007 census
  24. ↑ Bureau Canadais des Affairs Etrangeres -
  25. ↑ Außenministerium Österreich
  26. ↑ Ministarstvo Vanjskih Poslova Bosne i Hercegovine -
  27. ↑ Ministarstvo Vanjskih Poslova Hrvatske
  28. ↑ The Albanian Descendants of Muhamed Ali in Egypt
  29. ↑ Danish Albanians
  30. ↑ Albanian Australians
  31. ↑ Minorities in Slovenia and the country's Foreign Policy
  32. ↑ Norway migrants
  33. ↑ Kosovar Albanian Migrants Celebrate Independence in Helsinki
  34. ↑ Luxembourg Presidency - Jean Asselborn meets Kastriot Islami, Albanian Minister for Foreign Affairs
  35. ↑ Albanian immigrants number in Spain estimated...
  36. ↑ Albanians of Romania Then and Today
  37. ↑ Albanians in Ukraine
  38. ↑ 38,0 38,1 Serbian-Albanian Honeymoon - Albanians and Serbs have a lot in common
  39. ↑ 39,0 39,1 Serbs and Albanians have a lot in commom
  40. ↑ 40,0 40,1 Albanian Diaspora
  41. ↑ Instantanés d'Albaníe, un autre regard sur les Balkans ((fr))
  42. ↑ 42,0 42,1 Adherents.com
  43. ↑ 43,0 43,1 Albania
  44. ↑ Albanian Forum Language Dialects History Grammar Vocabulary
  45. ↑ Vladimir Arsenijević, Naše crnje
  46. ↑ Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (1. deo)
  47. ↑ Postoji i kavkaska teorija, da su Albanci poreklom sa teritorije Dagestana. Michele Belledi, Estella S. Poloni, Rosa Casalotti, Franco Conterio, Ilia Mikerezi, James Tagliavini and Laurent Excoffier. "Maternal and paternal lineages in Albania and the genetic structure of Indo-European populations". European Journal of Human Genetics, July 2000, Volume 8, Number 7, pp. 480-486. "Mitochondrial DNA HV1 sequences and Y chromosome haplotypes (DYS19 STR and YAP) were characterized in an Albanian sample and compared with those of several other Indo-European populations from the European continent. No significant difference was observed between Albanians and most other Europeans, despite the fact that Albanians are clearly different from all other Indo-Europeans linguistically."
  48. ↑ Mircea Eliade, Charles J. Adams, The Encyclopedia of religion, Macmillan, 1987, ISBN 978-0-02-909700-7, p. 179.
  49. ↑ Flags Of The World, Albania
  50. ↑ Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu
  51. ↑ Anton Bebler, Propuštena prilika
  52. ↑ Miroslava Malešević, Nasilje identiteta
  53. ↑ Marin Barleti, 1508, Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis
  54. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 130), Prosveta, Beograd, 1950.
  55. ↑ Mirko Barjaktarević, Predanja o zajedničkom poreklu nekih crnogorskih i nekih arbanaških plemena
  56. ↑ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta, strana 655.
  57. ↑ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta, strana 656.
  58. ↑ 58,0 58,1 SRBIJA, CRNA GORA I KOSOVO – PREGLED 1878-1914
  59. ↑ Izveštaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i vođenja Balkanskih ratova
  60. ↑ Historia e Popullit Shqiptar II (Istorija albanskog naroda II), Priština, 1968, str. 352.
  61. ↑ Robert Elsie, The Conference of London 1913
  62. ↑ Library of Congress Country Study of Albania
  63. ↑ B92. Vesti: Kosovo proglasilo nezavisnost. 17. februar 2008, 23.27 č
  64. ↑ Novo priznanje nezavinosti Kosova. B92, 11. jul 2009. Pristupljeno 11.7.2009.
  65. ↑  Albanian at Ethnologue (18th ed., 2015)
  66. ↑ Arbëresh at Ethnologue (18th ed., 2015) Arvanitika at Ethnologue (18th ed., 2015) Gheg at Ethnologue (18th ed., 2015) Tosk at Ethnologue (18th ed., 2015)
  67. ↑ Muhammad Ali Pasha in Egyptian History - The Founder of Modern Egypt

LiteraturaUredi

  • Edith Durham. The Burden of the Balkans (1905)
  • Miranda Vickers: The Albanians. A Modern History. London/New York 1995.
  • Historia e Popullit Shqiptar (Istorija albanskog naroda), Priština, 1968.
  • Peter Bartl: Albanien. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Regensburg/München 1995.
  • Frank Kressing u. Karl Kaser (Hrsg.): Albania. A country in transition. Aspects of changing identities in a South-East European country. Baden-Baden 2002. ISBN 3-7890-7670-8
  • Peter Jordan/Karl Kaser u.a. (Hrsg.): Albanien. Geographie – Historische Anthropologie – Geschichte – Kultur – Postkommunistische Transformation. Frankfurt am Main u. a. 2003. ISBN 3-631-39416-0

Vanjske vezeUredi

Dobavljeno iz "https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Albanci&oldid=41043343"