ZBOR
Združena borbena organizacija rada (skraćeno ZBOR), poznat i kao Jugoslovenski narodni pokret „ZBOR“ je bio pokret jugoslovenskog fašizma[1] i konzervativnog nacionalizma u Kraljevini Jugoslaviji, točnije na području Srbije.
Glavna načela ZBOR-a su bila: anti-komunizam, borba protiv „jevrejske zavere“ i zalaganje za staleško uređenje države.[2] Vođa pokreta je bio Dimitrije Ljotić, a jedan od ideologa Nikolaj Velimirović. ZBOR je imao uzore i vodilje u desničarskim i fašističkim strankama Italije, Njemačke, ali i Francuske.
"Zboraši" su odricali da su i sami nosioci fašističkih ideja, ali ne zato što se sa njima nisu slagali, već što su verovali da su strani „novi nacionalizmi“ – fašizam i nacionalsocijalizam – specifično italijanski i nemački produkt, dok je ideologija Zbora, iako sastavni deo globalne pojave „novog nacionalizma“, autentična domaća tvorevina.[3]
Nemački okupator je nakon okupacije Srbije zabranio delovanje svih političkih partija, osim Jugoslovenskog narodnog pokreta Zbor, koji nakon komadanja Jugoslavije menja naziv u Narodni pokret Zbor.[4]
Po izbijanju ustanka u Srbiji, iz ovog pokreta formira se paravojna formacija "Ljotićevci" koja je uživala veliku podršku njemačke vojske, s kojima je usko surađivao. Ljotićevci su formirali Srpski dobrovoljački korpus (SDK), koji je tada činio glavnu komponentu oružanih snaga generala Milana Nedića.
Nastanak uredi
Pokret „Zbor" predstavlja jednu vrstu nacionalsocijalističke partije, koju je, kratko vreme po preuzimanju vlasti u Rajhu, formirao izvesni Ljotić i vodi je do sada. Njena osnovna načela su: borba protiv slobodnih zidara, protiv Jevreja, protiv komunista, protiv zapadnjačkog kapitalizma i njegovih oblika dotrajalosti. Njihovi spoljnopolitički ciljevi su: tesno povezivanje uz Nemačku jedne nezavisne Srbije, koja se ograničava na svoje nacionalne osnove.[5]
– Izveštaj nemačkog glavnokomandujućeg generala Srbije o ljotićevcima od 7. marta 1943.
"Združena borbena organizacija rada" (ZBOR) je nastala 6. januara 1935. godine u Ljubljani, spajanjem više nacionalističkih desničarskih jugoslovenskih organizacija i grupa kao odgovor na svetsku ekonomsku krizu tridesetih godina: „Jugoslovenske akcije“ iz Beograda, grupe okupljene oko Dimitrija Ljotića iz Beograda i „Boračke organizacije Jugoslavije“ iz Ljubljane. Za prvog predsednika pokreta izabran je Dimitrije Ljotić.
Program uredi
Mada je programskim načelima bio sličan italijanskim fašistima (staleško uređenje), Zbor je uvek naglašavao da je on samosvojan pokret koji nema uzore ni u nacizmu ni u fašizmu.
„Mi nismo fašisti. Ni naša misao fašizam. Sto puta smo to kazali i dokazali. Iako Stojadinović ide u Rim da kopira fašizam, ili u Berlin da kopira hitlerizam, on našu misao ne uzima, već tuđu“ — rekao je Ljotić povodom sukoba sa Milanom Stojadinovićem, tadašnjim predsednikom Jugoslovenske vlade.[nedostaje referenca]
Glavne karakteristike programa i delovanja JNP Zbor su:
- staleško uređenje države
- antikomunizam
- verovanje u postojanje „jevrejske zavere“
- jugoslovenstvo
- patrijarhalna i religijska tradicija jugoslovenskih naroda
Mada je programski bio protiv parlamentarnog sistema političkih stranaka Zbor je nekoliko puta učestvovao na izborima bez većeg uspeha.
Drugi svetski rat uredi
Kad je 30. aprila 1941. šef Upravnog štaba dr Harold Turner formirao „komesarsku vladu“, na čelu sa Milanom Aćimovićem, dva od deset „komesara“ (inž. Milosav Vasiljević i dr Stevan Ivanić) bili su članovi Zbora[7]. Nedićeva vlada je jednom od svojih prvih odluka, pored devet oružanih odreda, 5. septembra 1941. formirala i ljotićevski odred od članova i pristalica Zbora, takozvani Prvi odred srpskih dobrovoljaca, u jačini od 120 ljudi.[8] Ukupno su formirana 23 dobrovoljačka odreda.[9] Oni su, pod nadzorom Nemaca, preformirani u bataljone i pukove, prerastavši u „Srpski dobrovoljački korpus“. Veliki deo predratnih Zboraša postali su pripadnici „Srpskog dobrovoljačkog korpusa“, vojne jedinice pod komandom Vermahta, odnosno Nedićeve „Vlade narodnog spasa“. Ova formacija nazivana je i „Ljotićevci“ jer je Dimitrije Ljotić imao jak uticaj na mobilizaciju, formiranje i borbeni duh, i mada nije bio komandant, bio je idejni vođa i glavni oficir za moral.
Veći broj Zboraša učestvovao je u radu Nedićeve vlade, u specijalnoj policiji i drugim organima Nedićeve vlasti. Sam Ljotić bio je od 7. jula 1941. „Izvanredni komesar za obnovu Smedereva“.
Literatura uredi
- Stefanović, Mladen (1984). ZBOR DIMITRIJA LJOTIĆA. Beograd: Narodna knjiga.
- Borković, Dr; Milan (1979). KVISLINŠKA UPRAVA U SRBIJI 1941 - 1944 - knjiga 1. Beograd: Sloboda.
- Borković, Dr; Milan (1979). KVISLINŠKA UPRAVA U SRBIJI 1941 - 1944 - knjiga 2. Beograd: Sloboda.
- Slaviša Perić, Dimitrije Mita Ljotić i njegov ZBOR[mrtav link]
- doc. dr Nebojša Ranđelović, Vladimir Vučković: Jugoslovenski pokret ZBOR u Nišu Arhivirano 2014-09-15 na Wayback Machine-u
- Istina o streljanju uglednog vinara, Politika, 09. jun 2008.
- Antić, Ana (2012). „Police Force Under Occupation: Serbian State Guard and Volunteers' Corps in the Holocaust”. u: Horowitz, Sara R.. Back to the Sources: Re-examining Perpetrators, Victims and Bystanders. Evanston, Illinois: Northwestern University Press. ISBN 978-0-8101-2862-0.
Izvori uredi
- ↑ R. J. B. Bosworth The Oxford handbook of fascism
- ↑ Kanonizacija "proroka" antisemitizma[mrtav link]
- ↑ http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Ogledi15.pdf
- ↑ „Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941–44.”. Arhivirano iz originala na datum 2014-12-17. Pristupljeno 2014-10-23.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_12_3_32.htm
- ↑ Antić 2012: str. 29
- ↑ Borković 1979: str. 33–34 sfn error: multiple targets (2×): CITEREFBorković1979 (help)
- ↑ Borković 1979: str. 126 sfn error: multiple targets (2×): CITEREFBorković1979 (help)
- ↑ Borković 1979: str. 125 sfn error: multiple targets (2×): CITEREFBorković1979 (help)