Žikica Jovanović Španac

(Preusmjereno sa stranice Žikica Jovanović)

Živorad Jovanović, poznatiji kao Žikica Jovanović Španac (19141942) je bio učesnik španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, jedan od vođa ustanka u Srbiji i narodni heroj Jugoslavije.

ŽIKICA JOVANOVIĆ ŠPANAC
Žikica Jovanović Španac
Datum rođenja1914.
Mesto rođenjaValjevo
Srbija Kraljevina Srbija
Datum smrti13. mart 1942. (28 god.)
Mesto smrtiRadanovci, kod Kosjerića

Srbija Srbija
Profesijastudent
Član KPJ od1935.
Učešće u ratovimaŠpanski građanski rat
Narodnooslobodilačka borba
Narodni heroj od6. jula 1945.

Rana biografija

uredi

Rođen je 1914. godine u Valjevu. Posle završene osnovne škole upisao se u valjevsku gimnaziju, iz koje je kasnije izbačen jer je došao u dodir sa radničkim pokretom i širio marksističke ideje. Dalje školovanje je nastavio u Beogradu, gde je kasnije počeo da studira jugoslovensku književnost na Filozofskom fakultetu.

Tokom studentskih dana još aktivnije učestvuje u akcijama studenata Beogradskog univerziteta. Zbog svoje političke aktivnosti i opredeljenosti za radnički pokret primljen je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije 1935. godine. Jedno vreme je radio i kao novinar „Politike“, odakle je izbačen 1936. godine.

Rat u Španiji

uredi

Imao je 22 godine kada se 1937. godine, pred diplomski ispit, uputio u Španiju da pomogne radnicima Madrida i Andaluzije u njihovoj borbi protiv fašizma. Borio se na strani Narodne republike Španije.

Pred polazak u Španiju, rekao je svojim roditeljima da ide na studije u Francusku. Iz Španije je svojoj majci to u jednom pismu objasnio sledećim rečima: „Majko, ja nisam mogao ostati slep i gluv za bolove i dozive čovečanstva. Ja to nisam mogao. Ja volim čoveka. Ti si mi udahnula tu ljubav. Razumi to i, molim te, oprosti mi što sam ti naneo bol. Tebi i ocu...

Posle sloma Španske republike, 1939. godine, zajedno sa ostalim borcima Internacionalnih brigada prešao je u Francusku, gde je oko godinu dana proveo u logorima. Septembra 1940. godine, s jednom grupom jugoslovenskih dobrovoljaca vratio su u Jugoslaviju.

Odmah po dolasku u Kraljevinu Jugoslaviju je uhapšen i ispitivan od strane specijalne policije. Ali ga to nije zaustavilo da nastavi svoje revolucionarno-pobunjeničke aktivnosti. Učestvovao je u demonstracijama u Beogradu 27. marta 1941. godine. Kada je počeo Aprilski rat u Jugoslaviji, prijavio se kao dobrovoljac, ali ga Kraljevska vojska nije primila.

Ustanak u Srbiji

uredi

Posle kapitulacije i okupacije Kraljevine Jugoslavije, zajedno sa drugim komunistima radio je na organizovanju ustanka u zapadnoj Srbiji. Okružni komitet KPJ za Valjevo doneo je 25. juna 1941. godine odluku o formiranju Valjevskog partizanskog odreda i odred je formiran 11. jula. Ali je Žikica još ranije, zajedno sa dr. Mišom Pantićem i Čedom Milosavljevićem, formirao Rađevsku partizansku četu i postao njen politički komesar.

»Kada smo stigli na vašar, do lipe, žandarmi su počeli da pucaju. Žikica je odgovorio. Kad je kleknuo, kad je pucao, kad pre, prosto ne znam, to je bila brzina... Kad sam ja kleknuo, nisam stigao ni pušku da repetiram, a sve je bilo gotovo.«[1]

Vjekoslav Spoja, borac Rađevske čete

 
Spomenik Žikici Joavnoviću, na mestu njegove pogibije, kod sela Radanovci

Sa svojom četom on je izveo prvu ustaničku akciju u Srbiji, 7. jula 1941. godine u selu Bela Crkva, kod Krupnja. Tada je pištoljem (nosio je dva pištolja na bokovima, kao i svi komesari iz španskog rata) ubio dva žandarma - narednika Bogdana Lončara i kaplara Milenka Brakovića koji su došli da rasture narodni zbor na kome je Žikica održao antifašistički govor. Taj dan se u SFRJ smatrao početkom ustanka naroda Srbije protiv okupatora i slavio se kao Dan ustanka (Okružni sud u Šapcu doneo je 2009. godine presudu o rehabilitaciji ove dvojice žandarma).

Žikica se kasnije sa svojom četom priključio Valjevskom partizanskom odredu u kom je najpre obavljao dužnost komandanta, a potom političkog komesara bataljona.

Žikica Jovanović je imao posebno istaknutu ulogu tokom bitke za Krupanj, septembra 1941. godine. On je predvodio akciju bombaša koji su pod zaštitom vatre ubacivali eksploziv u zgradu bolnice u kojoj se utvrdio nemački garnizon. Svi bombaši su bili omladinci koji su se dobrovoljno javili za ovaj težak i opasan zadatak.[2] Nakon napada partizanskih bombaša, Nemci su istakli belu zastavu, prvu otkako su počeli da porobljavaju druge narode i zemlje.[2]

Slom ustanka i smrt

uredi

Posle Prve neprijateljske ofanzive i povlačenja partizanskih jedinica u Sandžak, novembra 1941. godine, ostao je u zapadnoj Srbiji. Sa preostalim borcima učestvovao je u borbama sa daleko nadmoćnijim Nemačkim i Nedićevim jedinicama.

Januara 1942. godine postao je član štaba Grupe partizanskih odreda zapadne Srbije i učestvovao u mnogim borbama: kod sela Ba i Planinca, kod Mionice, u selu Komiriću, kod Krupnja i okolini Valjeva. Tokom februara učestvovao je u borbama južno od Valjeva, na planinama Maljenu i Povlenu.

Poginuo 13. marta 1942. godine u 27-oj godini života, u borbi protiv četnika u selu Radanovcu, kod Kosjerića. Prema jednoj od teorija zavere, optužen je za "trockizam" i likvidiran u partizanima po Titovom naređenju.[3]

Ukazom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije maršala Josipa Broza Tita, progašen je za narodnog heroja 6. jula 1945. godine.

Literatura

uredi
  Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

Izvori

uredi
  1. Antifašizam pred izazovima savremenosti
  2. 2,0 2,1 https://www.znaci.org/00001/9_5.htm
  3. Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti“. Polinom, Beograd 2011.

Povezano

uredi