Vojvodstvo Estonija (1561–1721)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vojvodstvo Estonija (švedski: Hertigdömet Estland, estonski: Eestimaa hertsogkond, njemački: Herzogtum Estland) ili Švedska Estonija bila je vojvodstvo - domena Kraljevine Švedske, koja je egzistirala od 1561. do 1721.[1]
Historija uredi
Vojvodstvo je nastalo 1584. za Livonskog rata, kad je švedska vojska zauzela sjevernu Estoniju (to su današnji okruzi Harju, Viru, Järva i Lääne).[2]
Krajem 15. vijeka oko tadašnje Terre Mariane izrasle su dvije velike sile Poljsko-Litvanska Unija, koja je već zauzela dobar dio juga, i Velika Moskovska Kneževina koja je osvojila Novgorod, na istoku. Više diplomacijom negoli ratnim pobjedama, Velika Kneževina Litvanija je dobila Terra Marianu raspuštanjem Teutonskog viteškog reda 1561.[3]
Moskovski car Ivan Grozni je 1558. zauzeo Narvu i prodro duboko u Estoniju, donoseći sa sobom pustoš, Šveđani su tek 1581. uspjeli protjerati rusku vojsku
Posljednji biskup Biskupije Ösel-Wiek (Saare-Lääne) prodao je 1559. otoke Zapadnoestonskog arhipelaga Danskoj, ali su ih Šveđani do 1645. uspjeli anektirati.[3]
Nakon Altmarskog primirja 1629., kojim je okončan Prvi poljsko-švedski rat - Poljsko-Litvanska Unija predala je Švedskoj veći dio Terre Mariane.[3]
Posljednje Južne dijelove Terre Mariane pod kontrolom Poljsko-Litvanske Unije Šveđani su zauzeli 1645., odtad je cijela zemlja bila pod njihovom vlašću.[1]
Dugotrajni ratovi ostavili su zemlju razorenu, jer su brojni feudi ostali bez kmetova pa je zemlja postala pustopoljina. Taj prazni prostor djelomično su popunili strani kolonisti koji su ubrzo asimilirani. To je također dalo priliku germaniziranim feudalcima da uvećaju svoje feude, dignu poreze i traže više prisilnog rada od svojih kmetova.[3]
U Estoniji se vrijeme švedske vladavine ponekad naziva Dobrim starim švedskim vremenima (estonski: Vana hea Rootsi aeg). Historičari su podijeljeni oko tog jeli to legenda ili stvarnost, dali je stanovništvo doista mislilo da je taj period bolji od vremena ranijih vladara.[3]
Za švedske vladavine provedene su neke reforme sa ciljem da se smanji utjecaj lokalnog germaniziranog plemstva, u korist domicilnog estonskog seljaštva.[1] Ubrzo nakon što je Karlo XI postao punoljetan 1672., livonski feudalci morali su dokumentima dokazati vlasništvo nad svojim feudima. Ukoliko to nisu mogli - feudi su im oduzeti u ime monarhije, pa su postajali obični zakupci.[3]
Za švedske vladavine osnovan je Univerzitet u Tartuu, Gimnazija Gustava Adolfa i Žalbeni sud u Tartuu.[1]
Švedska Estonija raspala se nakon poraza Karla XII u Bitci kod Poltave 1709., od snaga cara Petra Velikog.[3]
Vladavina je efektivno završila 1710., kad su sve švedske baltičke domene kapitulirale pred ruskim trupama u završnoj fazi Velikog severnog rata.[1]
Tragovi švedske vladavine još uvijek su jasno vidljivi po otocima Ruhnu i Vormsi u primjerima drvene arhitekture i crkvama.[1]
Izvori uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Estonians and Swedes go back a long way” (engleski). Estonian World. Pristupljeno 10.12. 2021.
- ↑ „Eestimaa kubermang” (estonski). Eesti Entsüklopeedia. Pristupljeno 10.12. 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 „History of Estonia” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 10.12. 2021.