Wikipedija

Gjergj Fishta

(Preusmjereno sa stranice Đerđ Fišta)

Gjergj Fishta (sh. Đerđ Fišta, 23. oktobar 1871 – 30. decembar 1940) bio je albanski franjevački fratar, pjesnik, odgojitelj, političar, sudionik Albanskog narodnog preporoda, prevoditelj i književnik. Smatra se jednim od najutjecajnijih albanskih pisaca 20. stoljeća zbog svog epskog remek-djela Lutnja po visokom gorju (alb. Lahuta e malcís), kao i zbog toga što je uređivao dva najautoritativnija časopisa nakon neovisnosti Albanije, Posta e Shypniës i Hylli i Dritës (sh. Zvijezda svjetlosti).[1]

Gjergj Fishta
Gjergj Fishta
Biografske informacije
Rođenje(1871-10-23)23. 10. 1871.
Fišta, Osmansko Carstvo (danas Albanija)
Smrt30. 12. 1940. (dob: 69)
Skadar, Albanija
DržavljanstvoAlbansko
Obrazovanje
ŠkolovanjeKatolička teologija
Zanimanje
  • Pedagog
  • franjevac
  • pjesnik
  • političar
  • prevoditelj
  • pisac
Potpis

Fishta je presdjedavao komisijom Manastirskog kongresa gdje je donijeta odluka o albanskom pismu. Bio je dio albanskog izaslanstva na Versajskoj konferenciji, 1919. godine. Godine 1921. bio je član i postao zamjenik predsjedatelja albanskog parlamenta, a tijekom 1920ih i 1930-ih bio je među najutjecajnijim kulturnim i književnim ličnostima u Albaniji.[2] Nakon dolaska komunističkog režima na vlast, njegov je književni opus povučen iz optjecaja sve do pada komunizma,[3] budući da se smatralo kako je Fishta pripadao "reakcionarno" nastrojenim piscima i publicistima u razdoblju nakon proglašenja albanske neovisnosti.[4]

Život uredi

Gjergj Fishta rođen je u mjestu Fišti, u oblasti Zadrimi, koja je tada bila dio Osmanskog Carstva, u obitelji Ndoka i Prenda Kaçi.[5] Na krštenju je dobio ime Zef i bio je najmlađi od troje braće i jedne sestre. Župnik Trošana, župe u koju je bila uključena i Fišta, Marian Pizzokini iz Palmanove, zamolio je roditelje da ga odgoje za fratra. Na račun župljana, Zef je išao u franjevačku školu u Skadru sve do 1880. godine, kada je započeo s radom Troshanov kolegij.[6] Studirao je filozofiju i katoličku teologiju u Bosni (seminari u Kraljevoj Sutjesci, franjevački samostan u Livnu, franjevački samostan u Kreševu), među bosanskim Hrvatima.[7] Godine 1902. postaje predstojnik franjevačkog kolegija u Skadru.[7][8]

Tumačio je albansko nacionalno pitanje na konferenciji u Parizu 1919. godine. Od početka aprila 1919. do 1920. bio je tajnik albanskog izaslanstva na Pariškoj mirovnoj konferenciji. Krajem 1920. godine Skadar ga je izabrao u parlament, a 1921. postao je potpredsjednik albanskog parlamenta. Godine 1924. Fishta je podržao Fana Nolija u pokušaju da se uspostavi demokratsko uređenje u Albaniji. Nakon uspostave Zoguova režima, Fishta je spremno otišao u progonstvo u Italiju 1925/26. godine, prije nego što je nastavio svoj položaj učitelja i književnika u Skadru, gdje je umro 1940. godine.

Književna djela uredi

 
Arhitektonski crteži koje je izradio Gjergj Fishta.

Fishta je kao učenik u samostanima u Austro-Ugarskoj bio pod utjecajem hrvatske franjevačke braće, kada je napisao svoje glavno djelo Lutnja po visokom gorju (alb. Lahuta e malcís),[9] pod utjecajem nacionalne epike hrvatske i srpske književnosti, prema Robertu Elsieu.[10] Djelo je posvećeno zapovjedniku Ali-paši Gusinjskom i predstavlja epsku pjesmu koja se sastoji od 30 pjevanja usredotočenih na događaje oko Prizrenske lige, koja je postala simbol Albanskog narodnog preporoda.[11]

Godine 1899. Fishta je u Skadru, zajedno s Prengom Doçijem i Ndreom Mjedom, osnovao književno Društvo za jedinstvo albanskog jezika (alb. Shoqnia e bashkimit të gjuhës shqipe), obično poznato kao Društvo jedinstva (alb. Shoqnia Bashkimi) ili jednostavno Unija (alb. Beshkimi), koje se bavilo izdavanjem knjiga na albanskom jeziku.[12][13][14] U poznom osmanskom razdoblju Fishtine publikacije uključivale su narodne pjesme i niz drugih pjesama, koje su se poput ostalih albanskih publikacija tog vremena često morale objavljivati ​​u inozemstvu i krijumčariti u Carstvo kako bi se izbjegla cenzura.[15]

Godine 1907. Fishta je napisao satirično djelo Ose Parnasa (alb. Anxat e Parnasit), koje je kritiziralo Albance onog vremena, koji su pojedinačne interese stavljali ispred nacionalnih te intelektualce koji se nisu posvećivali proučavanju albanskog jezika već su prema njemu pokazivali prezir.[9] Kao predstavnik Društva za jedinstvo albanskog jezika,[13] Fishta je sudjelovao i na Manastirskom kongresu održanom 1908. u današnjoj Bitoli i Sjevernoj Makedoniji i bio izabran za predsjednika odbora.[16][17] Sudionici kongresa prihvatili su Fishtin prijedlog za latinsku "baškimsku" abecedu, a mnogi su njezini elementi spojeni u "istanbulsku" abecedu, što je rezultiralo standardnom albanskom abecedom.[18][16][17] Godine 1916. Fishta je bio među osnivačima Albanske književne komisije, gdje se neuspješno zalagao za to da se skadardski poddijalekt uzme za standardni književni albanski jezik.

Svojim učiteljskim radom i književnim djelima Fishta je izvršio velik utjecaj na razvoj pisanog oblika svog maternjeg gegijskog dijalekta albanskog jezika. Fishta je radio i kao prevoditelj (Molièrea, Manzonija, Homera i drugih).

Kritika uredi

Robert Elsie sugerira da je Fishta u Lutnji po visokom gorju (alb. Lahuta e malcís) borbu protiv Osmanlija zamijenio borbom protiv Slavena,[19] nakon nedavnih masakra i protjerivanja Albanaca od strane njihovih slavenskih susjeda.[20] Nakon Drugog svjetskog rata vlasti u Jugoslaviji i albanska historiografija pod nadzorom komunističkog režima u Tirani (pod utjecajem jugoslavenskih komunista) uvrštavale su Fishtina djela u antislavensku propagandu.[21]

Prema Arshiju Pipi, Fishtina satirična djela modulirana su prema bejtadžijskoj tradiciji u Skadru, koju je uzdigao na književnu razinu.[22]

Nasljeđe uredi

Nagrade uredi

Austrougarske vlasti dodijelile su mu Orden Franje Josipa, a Sveta Stolica 1925. godine Medalju za zasluge (tal. Medaglia di Benemerenza). Grčka mu je 1931. dodijelila orden Reda feniksa, a nakon talijanske invazije na Albaniju Fishta je postao član Kraljevske akademije Italije.

Historijsko uredi

U sovjetskoj historiografiji Fishta je nazivan "bivšim agentom austrougarskog imperijalizma" koji je istupao protiv slavenskih naroda i panslavizma, jer su se oni protivili "grabežljivim planovima austrougarskog imperijalizma u Albaniji", i koji je imao ulogu u pripremama katoličkog svećenstva "za talijansku agresiju na Albaniju ".[23]

Bibliografija uredi

  • Lahuta e malcís (sh. Lutnja po visokom gorju), epska pjesma (Zadar, 1902)
  • Anxat e Parnasit (sh. Ose sa Parnasa), satira (Sarajevo, 1907)
  • Pika voese, kasnije ponovno izdano pod naslovom Vallja e Parrizit (sh. Pariški ples) (Zadar, 1909)
  • Shqiptari i qytetnuem (sh. Mi, albanski građani), melodrama (1911)
  • Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t (sh. Bratstvo ili sveti Franjo Asiški) (1912)
  • Juda Makabe (sh. Juda Makabejac), tragedija (1914)
  • Gomari i Babatasit (sh. Babatin magarac), satira (Skadar, 1923)
  • Mrizi i zanave (sh. Domovina vila) (Skadar, 1924)
  • Lahuta e malcís (sh. Lutnja po visokom gorju), 2. izd. (Skadar, 1937).

Reference uredi

  1. ↑ „Fishta, Giorgio”. Treccani, Enciclopedia online. Pristupljeno 3 November 2019. 
  2. ↑ Plasari, Aurel (1999). „Fishta meditans”. Fishta: Estetikë dhe Kritikë. Tiranë: Hylli i Dritës & Shtëpia e Librit. str. 11. ISBN 9992764600. 
  3. ↑ Hamiti 2013: str. 13.
  4. ↑ Këlmendi 1977, str. 542
  5. ↑ Kurti 2003: str. 123: "Georgius (P) Josephus Fishta, f. Antonii et Venerandae Kaçi, n. Fishtae, d. Sappatensis 23 Oct. 1871 [...]"
  6. ↑ Bardhi 2010: str. 21–28.
  7. ↑ 7,0 7,1 Pater Gjergj Fishta (1871–1940)
  8. ↑ Skendi 1967: str. 129–130.
  9. ↑ 9,0 9,1 Skendi 1967: str. 124–125, 331.
  10. ↑ Elsie, Robert. „Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation”. Arhivirano iz originala na datum April 5, 2011. Pristupljeno April 5, 2011. »Na Fishta su utjecala i nadahnula ga književna dostignuća Južnih Slavena u drugoj polovici 19. stoljeća ... Ulogu koju je igrao franjevački pater Grga Martić, čija su djela poslužila mladom Fishti kao uzor ... spisi starijeg franjevačkog književnika, Andrije Kačića-Miošića ... djela hrvatskog pjesnika Ivana Mažuranića ... crnogorskog pjesnika-princa Petra Petrovića Njegoša ... Njegovo glavno djelo, epska pjesma, Lahuta e malcís (Lutnja po visokom gorju) ... širi antislavenske osjećaje i borbu protiv osmanskih okupatora čini sekundarnom.« 
  11. ↑ Gawrych 2006: str. 62, 69.
  12. ↑ Blendi Fevziu (1996), Histori e shtypit shqiptar 1848–1996, Shtëpia Botuese "Marin Barleti", p. 35, OCLC 40158801 
  13. ↑ 13,0 13,1 Skendi 1967: str. 142.
  14. ↑ Gawrych 2006: str. 89.
  15. ↑ Gawrych 2006: str. 90.
  16. ↑ 16,0 16,1 Skendi 1967: str. 370–373.
  17. ↑ 17,0 17,1 Gawrych 2006: str. 165–166.
  18. ↑ Elsie, Robert. „Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation”. Arhivirano iz originala na datum April 5, 2011. Pristupljeno April 5, 2011. »Great Soviet Encyclopaedia of Moscow, ...(mart 1950): "kongres je izabrao Gjergja Fishtu za predsjednika odbora ... Istanbulska abeceda Samija Frashërija, koja je, iako nepraktična za tisak ... nova latinična abeceda gotovo identična Fishtinoj baškimskoj ... ".« 
  19. ↑ Detrez, Raymond; Plas, Pieter (2005), Developing cultural identity in the Balkans: convergence vs divergence, Brussels: P.I.E. Peter Lang S.A., p. 220, ISBN 90-5201-297-0, »... zamjena središnjeg motiva borbe protiv Turaka motivom borbe protiv Slavena.« 
  20. ↑ Ernesto Koliqi; Nazmi Rrahmani (2003). Vepra. Shtëpía Botuese Faik Konica. str. 183. 
  21. ↑ Elsie, Robert. „Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation”. Arhivirano iz originala na datum April 5, 2011. Pristupljeno April 5, 2011. »Nakon rata, ... službena Tirana ..., ograničila je izučavanje Fishte na apsolutni minimum ... Navodni antislavenski osjećaji izraženi u 'Lutnji po visokom gorju', zbog čega su djelo i njegov autor zabranjeni od strane jugoslavenske vlasti, ... 'Lutnja po visokom gorju' kao antislavenska propaganda ...« 
  22. ↑ Pipa 1978: str. 146–147
  23. ↑ Elsie, Robert. „Gjergj Fishta, The Voice of The Albanian Nation”. Arhivirano iz originala na datum April 5, 2011. Pristupljeno April 5, 2011. »Great Soviet Encyclopaedia of Moscow, ...(mart 1950): "Književna djelatnost katoličkog svećenika Gjergja Fishte odražava ulogu koju je katoličko svećenstvo igralo u pripremama za talijansku agresiju na Albaniju. Kao bivši agent austrougarskog imperijalizma, Fishta ... zauzeo je stav protiv slavenskih naroda koji su se usprotivili grabežljivim planovima austrougarskog imperijalizma u Albaniji. U svojoj šovinističkoj, antislavenskoj pjesmi ‘Lutnja po visokom gorju’ ovaj špijun proslavlja neprijateljstvo Albanaca prema slavenskim narodima, pozivajući na otvorenu borbu protiv Slavena".« 

Literatura uredi

Vanjske veze uredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjergj_Fishta&oldid=41271957