Češki ustanak

Češki ustanak
	Deo Tridesetogodišnjeg rata
	; Bitka na Biloj hori
Vrijeme:	1618-1620
Mjesto:	Kraljevina Češka
Rezultat:	carska pobjeda
Sukobljene strane
Češki staleži; Falačka	Sveto Rimsko Carstvo; Španija; Katolička liga; Saksonija
Komandanti i vođe
Jindřich Matyáš Thurn; Friedrich V	Matija I; Ferdinand II; Felipe III; Ambrogio Spinola; Johann Tserclaes; Johann Georg I

Češki ustanak (njemački: Böhmischer Aufstand) ili Ustanak Čeških staleža češki: České stavovské povstání je bio oružani sukob koji se od 1618. do 1620. godine vodio u današnjoj Češkoj i susjednim zemljama između snaga pretežno protestantskih staleža Kraljevine Češke na jednoj, i snaga katoličkih habsburških vladara Svetog Rimskog Carstva na drugoj strani. Uzroci za izbijanje ustanaka su bili vjerske napetosti između protestanata i katolika, a povod odbijanje habsburških vladara, koji su personalnom unijom vladali Češkom, da njenom protestantskom stanovništvu prizna vjerske slobode. Ustanak, u koji su se uplele strane države i vladari, je brzo eskalirao u širi sukob poznat kao Tridesetogodišnji rat, a završen je pobjedom carske i katoličke vojske nad ustanicima, nakon koje je u Češkoj sprovedena Kontrareformacija i gotovo potpuno iskorijenjen protestantizam.

Ustanak uredi

Praška defenestracija

Uzrok izbijanja Češkog ustanka jeste defenestracija u Pragu maja 1618. godine. Masa Čeha prodire u Hradčane (četvrt Praga) i izbacuje carske službenike kroz prozor što je početak pobune u Češkoj. Cilj pobunjenika je odbacivanje habzburške vlasti, odnosno očuvanje starih čeških privilegija i uklanjanje jezuita. Naslednik prestola je vojvoda Ferdinand Štajerski, vatreni katolik koji je rešen da ukloni protestante iz Češke. Češka je izvor finansijskih sredstava habzburških careva. Prag je bio prestonica cara Rudolfa II (1576-1612). U Beču je njegov brat Matija nastojao da preuzme vlast. Rudolf i Matija nastoje da plemstvo pridobiju za sebe. Došavši na presto, Matija (1612-1619) napušta politiku kompromisa, zavodi cenzuru i nastoji da suzbije protestantizam. Matiju je nakon smrti trebalo da nasledi Ferdinand Štajerski (kao Ferdinand II; 1619-1637) koga staleži 1617. godine biraju za češkog kralja. Sukob između Čeha i katolika dolazi zbog ukidanja protestantskih privilegija. Kriza se brzo razvija. Pobunjenici proteruju carske činovnike i obraćaju se za pomoć protestantskim vladarima širom Evrope. Na čelo snaga otpora stao je Matija Turn, kalvinista. Juna 1618. godine Fridrih, izborni knez Palatinata, obećava podršku pobunjenicima. Međutim, on ne raspolaže dovoljnim brojem ljudi niti novcem. Česi ne uspevaju da pridobiju nove saveznike.

Od 1608. godine postoje dva saveza: Protestantska unija i Katolička liga. Izborni knez Palatinata, Fridrih, je na čelu prvog, a Maksimilijan Bavarski (inače protivnik Habzburgovaca) na čelu drugog. Fridrih je inače malih sposobnosti i samo je oruđe u rukama Kristijana iz Anhalta. Fridrihovom pozivu u pomoć odazivaju se Karlo Emanuel (savojski vojvoda) i Betlen Gabor (erdeljski vojvoda). Matija umire 1619. godine te se pobuna širi. Turi postiže manje uspehe. Izbornici 1619. godine biraju Ferdinanda jednoglasno za cara. Ferdinand ubrzo saznaje za odluku Čeha da prihvate Fridriha za kralja. Rat je neizbežan. Španija je na strani novog cara, a ubrzo mu se pridružuje i Maksimilijan Bavarski, izbornik Saksonije i papa Pavle V. Fridrih se 1619. godine svečano kruniše za kralja Češke. Maksimilijanove i Ferdinandove trupe nanose Česima poraz u bici na Beloj Gori (1620). Fridrih gubi češku krunu i svoje zemlje u Nemačkoj. Vođe pobune kažnjene su smrću, protestanti su proterani, a neprijateljske trupe pljačkaju Prag. Jezuiti se uvode u sve vidove života, a crkva dobija velike posede. Trijumf protivreformacije je potpun. Rat se, međutim, time ne završava zbog pojave privatnih vojski. Jedna od prvih vojski je ona Ernsta fon Mansfelda, a jedna od najmoćnijih je vojska Albrehta Valenštajna.

Izvori uredi

Živojinović, Dragoljub (2000). Uspon Evrope (1450-1789) (IV izd.). Beograd. ISBN 86-355-0446-1.