Udine
Udine [ˈuːdine] (sh. arh. i slov. Videm, furl. Udin, njem. Weiden), grad je u sjevernoj Italiji. Drugi je grad po važnosti u talijanskoj regiji Furlanija-Julijska krajina.
Udine
Città di Udine | |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 46°04′N 13°14′E / 46.067°N 13.233°E | |
| Država |  Italija
|
| Regija | Furlanija-Julijska krajina |
| Četvrti | Campoformido, Martignacco, Pagnacco, Pasian di Prato, Pavia di Udine, Povoletto, Pozzuolo del Friuli, Pradamano, Reana del Rojale, Remanzacco, Tavagnacco |
| Vlast | |
| - Gradonačelnik | Pietro Fontanini |
| Površina | |
| - Ukupna | 56 km² |
| Visina | 113 m |
| Stanovništvo (31. decembar 2003) | |
| - Grad | 99071[1] |
| - Gustoća | 1775,7 km² |
| Poštanski broj | 33100 |
| Pozivni broj | 0432 |
| Službene stranice comune.udine.it | |
| Karta | |
  Udine | |
Geografija i klima uredi
Udine se nalaze se u krajnjem sjeveroistoku Italije, 20 km zapadno od državne granice sa Slovenijom. Od glavnog talijanskog grada Rima, su udaljene 650 km, a od sjedišta regije Furanije Trsta 75 km. Grad se razvio na mjestu gdje završava Dolina Poa i polaku se uzdiže prema Alpama, koji se nalaze sjeverno od grada.
Udine imaju sredozemnu klimu jer se nalaze samo 50 km udaljene od Jadranskog mora, ali imaju i značajni uticaj od obližnjih Alpi sa sjevera. Stoga su zime oštrije, a ljeta blaža nego u drugim dijelovima Italije. Ovaj sudar klima, uzrokuje često snažne vjetrove (bura). Pored Udina teče rijeka Tagliamento.
Historija uredi
Okolica Udina bila je ljudsko stanište još u doba prahistorije, kasnije se ovdje vjerojatno naseljavaju Iliri, a 177. pne. taj kraj osvajaju Rimljani.
Nakon pada Zapadnog Rimskog carstva, ovaj kraj je počeo dobijati na značaju, osobito nakon propasti Akvileje i nakon toga Cividalea. Grad se prvi put pominje 983., kad je car Svetog Rimskog Carstva Oton II darovao zamak Utinum Akvilejskim patrijarsima, tadašnjim najznačajnijim feudalcima toga kraja. Utinum je 1223, dobio pravo sajmovanja, nakon tog je postao sjedište patrijarha i izrastao u najznačajniji centar čitave regije.
Mletačka republika zauzela je Udine 1420., otada do propasti republike 1797. Udine su bile dio Serenissime. Jedno vrijeme čak su izrasle do drugog grada u državi. Jedno kratko vrijeme grad je bio pod napoleonskom vlašću, nakon tog je bio podhabsburškom vlašću, a od 1866. je ušao u sastav novoosnovane Kraljevine Italije. Prvih godina Prvog svjetskog rata Udine su biile sjedište talijanske vrhovne komande zato su zvane Ratna prijestolnica, nakon Bitke kod Kobarida u novembru 1917. Udine su bile jedini veći grad koji su zauzele austougarske jedinice i držale okupiranog do kraja rata. Tokom Drugog svjetskom rata grad nije značajnije stradao, od 8 septembra 1943. bio je pod direktnom njemačkom upravom koja je trajala do aprila 1945.
Stanovništvo uredi
Udine su imale 2009., 99, 071 stanovnika[1], a s predgrađima oko 175 000 stanovnika. Talijani čine 91% stanovnika. Ostalih 6% su doseljenici, i to najviše s Balkana. U Udinama se govori talijanski i nešto malo frijulski. Udine su vrlo razvijen industrijski grad, industrija namještaja , metalna industrija.
Znamenitosti uredi
Staru rezidenciju Patrijarha iz Akvileje Palazzo Patriarcale, izgradio je Giovanni Fontana 1517 na mjestu starije stradale u potresu 1511. Za vrijeme austrijske vlasti služila je kao zatvor. Crkva Santa Maria della Purità ima freske Giambattista Tiepola i njegova sina Domenico iz 18. vijeka. Crkva posvećena sv. Mariji (Santa Maria di Castello) je vjerojatno najstarija u Udinama, po nekim sačuvanim fragmentima zaključuje se da je podignuta za vrijeme Langobarda. Izgubila je katedralni status 1263, kad je izgrađena veća Santa Maria Maggiore koja je postala katedrala. To je tipična trobrodna bazilika, koja je renovirana više puta tokom vijekova. Glavna fasada je potpuno obnovljena nakon katastrofalnog potresa 1511. godine. Veneciijanski guverner Tommaso Lippomano, dao je izgraditi u stilu venecijanske gotike portik sa stepenicima 1487.
Na glavnom gradskom trgu (Piazza della Libertà) stoji lijepa Loggia del Lionello, podignuta između 1448. i 1457. u stilu venecijanske gotike, a nasuprot njoj toranj sa satom Torre dell’Orologio koji u mnogo čemu podsjeća na onaj venecijanski istog naziva na Trgu svetog Marka. Podignut je 1448. po projektu Bartolomeo delle Cisterne satni mehanizam napravio je lokalni zlatar Nicolò Lionello, nanovo je zidan 1876 nakon požara po projektu arhitekta Andrea Scale.
Nasuprot Loggia del Lionello stoji Loggia di San Giovanni, renesansna građevina koju je projektirao Bernardino da Morcote. U sredini trga stoji fontana rad bergamskog arhitekte Giovanni Carrara iz 1542 i tri masivna stupa na vrhu kojih su Venecijanski lav, kip Pravde (1614), i kipovi Herkulesa, Kaka i Mira (1819) koje je Udinama poklonio car Franjo I kao uspomenu na potpisivanje Mira u Campo Formiju.
Udinska katedrala je monumentalna građevina čija je gradnja započela 1236, tlocrtno to je bazilika latinskog križa, sa tri broda i kapelama sa strane. Posvećena je 1335 kao Santa Maria Maggiore. Na početku 18. vijeka radikalno je izmjenjen njen vanjski i unutrašnji izgled po želji i na račun porodice Manin. Crkva je barokizirana, radovima Tiepola, Amaltea i Ludovica Dorignya. U prizemlju zvonika podignutog 1441 na mjestu starijeg baptisterija, nalazi se kapela kompletno oslikana freskama renesansnog slikara da Bologne.
Centrom Udina dominira venecijanski Dvorac Udine, kojeg su oni podigli 1517 iznad starije langobardske fortifikacije porušene u potresu 1511. Sadašnji renesansni ulaz u dvorac, rezultat je kasnije intervencije Giovanni da Udine, iz 1547. U dvorcu se nalazi jedna od najstarijih dvorana za zasjedanje u Evropi. Udine su univerzitetski grad, i grad bogate kulturne ponude, ima dva kazališta i dva izvrsna muzeja s vrijednim umjetničkim slikama (Biskupska palača i Museo Civico).
Sport uredi
Udine su poznate po svom nogometnom klubu Udinese, koji godinama igra u prvoj talijanskoj ligi.
Gradovi prijatelji uredi
Izvori uredi
Vanjske veze uredi
- Općina Udine (it)
- Universita degli studi di Udine (it)
- Udine u 3D Arhivirano 2018-09-23 na Wayback Machine-u