Trepča
Za ostala značenja, vidi Trepča (razvrstavanje).Trepča je veliko ležište olovo-cinkane rude na Kosovu, koje obuhvata zapadne, jugozapadne i južne delove Kopaonika i spada među najveća u Evropi. Eksploatacija njenih rudnih bogatstava je otpočela u doba kralja Milutina (1282—1321), početkom XIV veka (1303) i trajala je do kraja XVII veka. Između dva svetska rata,britanska kompanija Trepca Mines Limited otpočinje radove na području Trepče (1927) otvaranjem rudnika (1930) i gradnjom topionice olova (1940). Posle Drugog svetskog rata, njena imovina je nacionalizovana i napravljen je Rudarsko-metalurško-hemijski kombinat olova i cinka Trepča, koji je u jednom trenutku zapošljavao oko 20.000 radnika i proizvodio oko 70% mineralnih sirovina stare Jugoslavije. Danas, usled specifične situacije u tom dijelu Kosova, veći deo kombinata Trepča nije operativan, a dodatni problem predstavlja zastarela i dotrajala oprema.
Prema poslednjim procenama iz 2001. godine, preostali kapacitet Trepče je oko 29.000.000 t rude od čega je[1]:
Prošlost Trepče uredi
Srednji vek uredi
Iako je u celoj Kopaoničkoj oblasti, ruda vađena još u rimsko doba, područje Trepče se koristi tek od srednjeg veka. U doba kralja Milutina, tu su naseljeni Sasi koji su vadili rudu, a njen prvi pomen potiče iz 1303. godine[2], kada se pominje njihovo naselje u Trepči. Za zaštitu rudnika, podignuta je tvrđava Ćutet, a vađenje srebra,olova i gvožđa, nastavljeno je i posle propasti Srpske despotovine, sredinom XV veka. Tokom narednih vekova Otomanska imperija je nastavila vađenje rude, koje je okončano, neposredno nakon 1685. godine[1].
Moderno doba uredi
Posle Prvog svetskog rata,Britanci su 1925. godine otpočeli istraživanje kompleksa i 1927. godine osnivaju kompaniju Trepca Mines Limited. Na mestu starog rudnika iz srednjeg veka,1930. godine se otvara novi rudnik, Stan Trg[n 1].
Proizvodnja je vrlo brzo dostigla brojku od 600 do 700 hiljada tona rude godišnje, a u periodu od 1930. do 1940. godine izvađeno je 5 700 000 tona rude, od čega[1]:
kao mešani koncentrat olova i bakra. U cilju povećanja proizvodnje, u Zvečanu je 1940. godine izgrađena topionica olova.
Tokom Drugog svetskog rata, upravu nad Trepčom preuzeli su Nemci, odnosno kompanija na čijem se čelu nalazio Herman Gering[1]. Pored proizvodnje metala, u Trepči su tada pravljeni i akumulatori za nemačke podmornice[1].
Posle rata, imovina britanskog preduzeća je nacionalizovana i formirano je novo preduzeće, pod imenom Rudarsko-metalurshko-hemijski kombinat olova i cinka Trepča. U njegovom sastavu našli su se rudnici:
- Belo Brdo,Crnac,Koporić i Žuta Prla, na severu
- Stari Trg i Prvi tunel, u sredini
- Novo Brdo,Ajvalija,Kišnica-Badovac, na jugu i jugoistoku
zatim topionice:
- olova, u Zvečanu
- cinka, u Kosovskoj Mitrovici
kao i niz drugih postrojenja za preradu rude i njenu obradu, poput fabrike baterija i akumulatora, koncentratora u Gračanici, fabrike hemijskih đubriva i drugih. Kombinat je bio jedan od najznačajnijih rudarskih kompleksa na Balkanu, u jedno trenutku je zapošljavao 20.000 ljudi i proizvodio oko 70% mineralnih sirovina stare Jugoslavije[1].
Kriza i raspad stare Jugoslavije, posle koje je usledila ekonomska blokada SRJ, nakon čega su otpočeli sukobi na Kosovu koji su kulminirali NATO-vim bombardovanjem SRJ, doveli su do propasti ovog privrednog giganta. Posle dolaska snaga KFORa i UNMIKa na Kosovo, juna 1999. godine, proizvodnja u severnim rudnicima, koji su ostali pod kontrolom Srba, nastavljena je, dok su oni južni potopljeni. Trepčin muzej minerala (osnovan 1966) je opljačkan 18.09.1999. godine i iz njega je ukradeno preko 1 500 primeraka minerala iz Trepče, uključujući i neprocenjivi primerak vivianita[1], kao 150 drugih minerala iz preko 30 zemalja sveta, koji su muzeju bili poklonjeni. Pod pokroviteljstvom UNMIKa, obnovljen je rad u središnjim rudnicima i pogonima u Mitrovici, ali je to prekinuto u avgustu 2000. godine, zbog velike količine zagađenja[1].
Kombinat Trepča danas praktično funkcioniše, kao dva samostalna i nezavisna dela[3]:
- Trepča sever, koja obuhvata rudnike i postrojenja na prostoru sa većinski srpskim narodom
- Trepča jug, koja obuhvata rudnike i postrojenja na prostoru sa većinski albanskim narodom
Izvađena ruda uredi
Procenjuje se da je u periodu od 1931. do 1998. godine, iz Trepčanskih rudnika izvađeno oko 34 350 000 t rude, od čega[1]:
- 6 % odnosno 2 066 000 t olova,
- 4 % odnosno 1 371 000 t cinka,
- 75 g/t odnosno 2 569 t srebra
- 102 g/t odnosno 4 115 t bizmuta.
Procenjena količina izvađenog zlata, od 1950. do 1985. godine, je oko 8.7 tona odnosno oko 250 kg godišnje,kadmijuma, od 1968. do 1987. godine, 1 655, a pored navedenog, izvađene su i manje količine germanijuma, galijuma, indijuma, selenijuma i telurijuma.
Povezano uredi
Napomene uredi
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 „The Trepca mine (by Jean Feraud)” (engleski). Pristupljeno 10. 11. 2010.
- ↑ Grupa autora, „Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja“ , Beograd, 2010. ISBN 978-86-17-16604-3
- ↑ „Zlatna ruda Kosovo”. Večernje Novosti. 11. 8. 2007. Pristupljeno 10. 11. 2010.
Izvori uredi
- „The Trepca mine (by Jean Feraud)” (engleski). Pristupljeno 10. 11. 2010.
Spoljašnje veze uredi
- „Zlatna ruda Kosovo”. Večernje Novosti. 11. 8. 2007. Pristupljeno 10. 11. 2010.
Greška u referenci: Oznake <ref> postoje za skupinu imenovanu kao "n", ali nema pripadajuće oznake <references group="n"/>