Smederevska Palanka

Smederevska Palanka je privredni, kulturni i administrativni centar istoimene opštine.

Smederevska Palanka
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Podunavski
Opština	Smederevska Palanka
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	25.300
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	151 m
Smederevska Palanka Smederevska Palanka (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	11420 11421
Pozivni broj	026
Registarska oznaka	SP

Geografija

Ceo ovaj kraj ima ravničarsko-brežuljkasti karakter. U središnjem i jugozapadnom delu sačinjavaju ga široke i plitke rečne doline Jasenice, Kubršnice i Velikog Luga, koje, ističnom ivicom u pravcu jug-sever, postepeno prerastaju u talasasta niska pobrđa.

Klima

Stara čaršija.

Klima Smederevske Palanke je umereno kontinentalna sa prosečnim padavinama 636 mm vodenog taloga. Godišnje trajanje sijanja sunca iznosi 2.101 ha. Ceo ovaj kraj se odlikuje malom umerenom oblačnošću. Srednja godišnja oblačnost od 5-6 desetina pokrivenosti neba pokazuje da je ovo relativno sunčano područje. Relativna vlažnost vazduha iznosi 73,3% i odgovara nešto suvijem umereno kontinentalnom klimatu Apsolutna maksimalna temperatura zabeležena je i iznosila je 41.3°C a apsolutno najniža temperatura zabeležena je –29.9°C ovi podaci govore o izuzetno velikim temperaturnim amplitudama. Domonantni vetrovi su jugoistočni (košava) i severozapadni vetar. Prosečan broj dana pod maglom iznosi 44,7 dana u godini, a prosečan broj dana sa snežnim padavinama iznosi 31,9 dana.

Opšti podaci

Opština Smederevska Palanka ima 17 sela i ukupno oko 60.000 stanovnika. Sam grad Palanka ima oko 30.000 stanovnika. Opština Smederevska Palanka nalazi se u slivu reke Jasenice, te pripada regiji pod imenom Donja Jasenica. Sela palanačke opštine su: Azanja, Baničina, Bašin, Bačinac, Vodice, Vlaški Do, Glibovac, Golobok, Grčac, Kusadak, Mala Plana, Mramorac, Pridvorice, Ratari, Selevac, Stojačak i Cerovac. Najveće selo u opštini je Kusadak.

Historija

Arheološka istraživanja koja su vršena na teritoriji opštine Smederevske Palanke, pokazala su da se na ovom području nalazila brojna naselja stara približno 4500-5000 godina i pripadaju ranom neolitu (Medvednjak, Zmajevac, Šiljakovac, Novaci, Staro Selo kod Selevca). Mnogo vekova ovo područje egzistira kao značajno ljudsko stanište. Priroda, plodna zemlja, šume i vode, kao i komunikacije pružale su inzvanredne uslove za život. Zato su tragove svoga vremena, na ovim pitomim predelima, ostavile mnoge civilizacije, ove današnje, kao i one koje su davno iščezle. Ovde su Nelićani i Halštaćani kao stvarali svoja ognjišta, značajni su ovde bili prostori moćnog Rimskog carstva, Turci su gradili svoje hanove, Srbi svoje manastire. Iako se nalazila na važnim komunikacijama, u novijoj istoriji uz sam carigradski drum, Palanka kao naselje počinje sa svojim intenzivnijim razvojem u svim oblastima društvenog života tek kada je prošla železnička pruga, u poslednjoj četvrtini 19. veka.

Mediji

Javno radio difuzno i novinsko preduzeće Jasenica osnovano je 1960. godine i na početku je izdavalo časopis Naša komuna, a kasnije joj je pridodato radijsko emitovanje. Danas je funkcionalno samo emitovanje televizijskog signala TV Jasenica, koji pokriva teritoriju centralne Srbije, bilo putem zemaljskog signala, bilo putem raznih kablovskih operatera ili IPTV-a.

Devedesetih godina osnovane su još dve medijske kuće - RTV Dević i TV Goša - ali su prestale sa radom.

Od štampanih medija, od 2001. godine periodično izlazio časopis Jasenica, koji je bio izuzetnog kvaliteta i objavljivao je aktuelne vesti iz grada i okoline, a funkcionisao je u okviru Javnog informativnog preduzeća ”Jasenica”. Ugašen je posle nekoliko godina.

Od 2006. godine, izlazi časopis Nezavisne varoške novine Palanačke, koji veoma brzo postaje najrelevantniji medij, kome se veruje. Osnivač, direktor i urednik je novinar i književnik Dejan Crnomarković, a u redakciji sarađuju poznata novinarska i umetnička imena Dragoljub Janojlić, Nikola Vladisavljević, Dragutin Paunić, Dejan Nikolić, Slobodan Žikić, Vladimir Đurđević, Zoran Todorović Todor, Slobodan Todorović Toki, Toma Mitrović, Danijela Vasiljević...

Od 2014. počeo je sa radom i Video portal "Palanka danas" koji je postao najvažnije i najčitanije lokalno glasilo, putem koga se emituju najsvežije vesti, kao i video prilozi, čiji je vlasnik i urednik LJubomir Milošević.

Radijski program emituje Nova Jasenica čiji je vlasnik Dragica Cvetković, a od 2021. dostupan je portal SP Medija centar.

Od 2015. godine izdavač časopisa Nezavisne varoške novine Palanačke Dejan Crnomarković osnovao je i Internet portal Šumadijske vesti/, koji objavljuje vesti iz šireg područja, pod sloganom Ko, Šta, Gde, Kad i Zašto u Šumadiji!.

Toponim

Grad je u svojoj vekovima dugoj historiji dobijao više imena: Aspri Eklesija, Bink Palanka, Jeni Palanka, Velika Palanka, da bi dolaskom Turaka 1463. godine, dobila ime Hasanpašina Palanka, zatim samo Palanka i najzad Smederevska Palanka.

Hronologija

• 29. januar 1412 - despot Stefan Lazarević potvrđuje zakonik o rudarstvu
• 13. decembar 1428 - Đurađ Branković prima poslanike Dubrovnika i izdao im povelju kojom se ubrovcanima dozvoljava slobodna trgovina sa despotovinom
• Marta 1433. godine u Nekudimu despot Đurađ prima izaslanika francuskog kralja FILIPA, urgundijskog viteza BERTRANDONA, koji je kasnije opisao ovaj susret i objavio ga.
• 21. jun 1532 godine sultan Sulejman konašio je u Ak-Kilise (turski prevod za Belu Crkvu na Carigradskom drumu, prilikom ratnih pohoda protiv cara Karla V.
• Mirom u Požarevcu od 21. jula 1718 godine severni deo Srbije pripada Austrijancima, pa tako i Palanka u periodu od 1717-1737 godine pripada Austriji.
• 4. marta 1804. godine Karađorđe u Hasanpašinoj Palanci posle opsade i osvajanja razgovara sa turcima – dahijskim izaslanicima. Pošto pregovori nisu uspeli Karađorđe popali drvenu tvrđavu u Palanci i odatle se uputi na Rudnik.
• U jesen 1809. godine u Hasanpašinojpalanci Karađorđe drži takozvanu “malu skupštinu” na kojoj su donete važne odluke za nastavak ustanka.
• Početkom 1825. Miloje Popović Đak podiže bunu protiv Miloša Obrenovića koji istu uguši, a Đaka 7. februara 1825 godine pogubi na Rudinama u Palanci.
• 16. jun 1866. Palanka proglašena varošicom .
• Oslobođenje - 28. oktobra 1918. godine Smederevsku Palanku su oslobodili vojnici Moravske divizije koja je bila u sastavu Prve srpske armije čiji komandant je bio slavni vojvoda Petar Bojović (koga su 1945. ubili komunisti), a na dan kada je oslobođena Smederevska Palanka Nemci i Austro-Ugari su ubrzali povlačenje, pa vojnih sukoba između srpske vojske i okupacionih snaga nadalje više nije bilo.
• 2021. godine Palanka će slaviti 1000 godina od njenog pominjanja u jednom sačuvanom pisanom dokumentu, koji se danas čuva u egipatskom muzeju.

Demografija

U naselju Smederevska Palanka živi 20351 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,8 kod muškaraca i 40,7 kod žena). U naselju ima 8700 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Smederevska Palanka je najviše naseljena Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Poreklo stanovništva ukazuje na puteve migracionih kretanja, pa je najveći broj doseljenika u ovaj kraj došao sa Kosova i Metohije, iz dinarskih, timočko-braničevskih, vlaških i vardarsko-moravskih krajeva. Novije, unutrašnje migracije, naročito iz sela ugrad, koje su sa vremenom bivale sve zapaženije, naručito su poslednjih godina postale sve izraženije, što je dovelo do naglog rasta grada, sa svim posledicama karakterističnim za takav proces.

Grafik

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka Demografija Godina Stanovnika 1948. 7413 1953. 9427 1961. 13014 1971. 18687 1981. 23635 1991. 25146 24529 2002. 26203 25300 Etnički sastav prema popisu iz 2002. Srbi    24065 95.11% Romi    399 1.57% Jugosloveni    109 0.43% Crnogorci    104 0.41% Makedonci    100 0.39% Hrvati    54 0.21% Albanci    20 0.07% Slovenci    16 0.06% Muslimani    16 0.06% Mađari    16 0.06% Rusi    12 0.04% Bugari    10 0.03% Goranci    6 0.02% Slovaci    3 0.01% Rumuni    3 0.01% Česi    2 0.00% Nemci    2 0.00% Ukrajinci    1 0.00% Bošnjaci    1 0.00% nepoznato    181 0.71% Stanovništvo prema polu i starosti m ž ? 47       45 80+ 104       224 75-79 240       382 70-74 474       645 65-69 675       750 60-64 587       781 55-59 604       716 50-54 1095       1193 45-49 1134       1284 40-44 919       1042 35-39 672       790 30-34 759       802 25-29 903       882 20-24 939       964 15-19 913       788 10-14 812       706 5-9 672       647 0-4 596       514 prosek 37.8 40.7 Domaćinstva Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2749 3033 4288 6026 7724 8265 8700 Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 1693 2139 1786 2022 642 315 65 29 5 4 2.91 Domaćinstva Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 10065 2973 6265 374 415 38 11288 Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 2375 6362 1667 854 30 Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija Proizvodnja i snabdevanje... Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze Muški 5185 151 - 2 2019 232 476 584 114 247 Ženski 4178 69 - - 1225 109 144 656 162 82 Oba 9363 220 - 2 3244 341 620 1240 276 329 Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato Muški 31 190 298 167 349 130 - - 195 Ženski 58 246 175 346 702 114 3 - 87 Oba 89 436 473 513 1051 244 3 - 282

Kultura

Smederevska Palanka ima dugu pozorišnu tradiciju i godinama je imala veoma živu lokalnu pozorišnu scenu.

Poznati Palančani

• Dejan Bojović, odbojkaš;
• Radoslav Cokić, političar;
• Dejan Crnomarković, novinar i pisac;
• Aleksandar Ćirković, fudbaler;
• Miloje Popović Đak, vođa Đakove bune;
• Dragoslav Đorđević Goša, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj;
• Vladimir Đurđević - novinar, autor brojnih filozofskih tekstova i organizator Filozofskih susreta u Smed. Palanci;
• Stanoje Glavaš, hajduk, učesnik Prvog srpskog ustanka;
• Dejan Ilić, naučnik i akademik;
• Sreten Jocić, biznismen i kriminalac poznat kao Joca Amsterdam;
• Aleksandra Katanić, košarkašica;
• Ivana Katanić, košarkašica, reprezentativka Srbije;
• Aranđel Markićević, ministar pravde u Vladi Republike Srbije 1994/98.
• Radmila Milentijević, spisateljica i historičarka, profesor emeritus na City College u Njujorku, ministarka u Vladi Republike Srbije;
• Aca Mitrović, pozorišni glumac;
• Ljubica Mitrović, pozorišna glumica;
• Toma Mitrović, teatrolog i dugogodišnji direktora pozorišta u Palanci;
• Zdenko Muf, fudbaler;
• Perica Ognjenović, fudbaler;
• Bogdan Radivojević, rukometaš;
• Vićentije Vića Radovanović (1854-1929), dugogodišnji narodni poslanik;
• Milutin Srećković, književni kritičar i gimnazijski profesor;
• Miroslav Talijan, vojnik, brigadni general Vojske Srbije;
• Dušan Tanasković, košarkaš;
• Nikola Tanasković, košarkaš;
• Pera Todorović, novinar, pisac, političar;
• Božidar Trudić, kompozitor;
• Sreten Vladisavljević, ministar u Vladi Republike Srbije;
• Svetozar Vujković, upravnik logora na Banjici za vreme Drugog svetskog rata;
• Vujica Vulićević, knez iz vremena Prvog srpskog ustanka;

Vanjske veze

Smederevska Palanka na Wikimedijinoj ostavi

• Zvaničan sajt Palanke
• Razglednice Palanke