Rat Canudosa
Rat Canudosa (portugalski: Guerra de Canudos), također poznat po nazivu Rat protiv Canudosa, Revolucija Canudosa i Pobuna u Canudosu je naziv za oružani sukob koji je od 1896. do 1897. godine trajao između brazilske države te oko 30.000 siromašnih seljaka i doseljenika koji su na sjeveroistoku tadašnje provincije (sadašnje federalne države) Bahia bili stvorili vlastita naselja sa sjedištem u novosagrađenom gradu Canudos. Pobunjenici, okupljeni oko karizmatskog vođe Antonija Conselheira su tri puta uspješno odbili vladine ofenzive prije nego što je brazilska vojska konačno uspjela osvojiti Canudos, masakriravši pri tome njegove žitelje. Taj se sukob smatra jednim od najkrvavijih građanskih ratova u brazilskoj historiji.
| Rat Canudosa | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| |||||||
| Zaraćene strane | |||||||
| Pobunjeni seljaci (Conselheiristas) |  brazilske federalne i državne trupe
| ||||||
| Komandanti | |||||||
| Antônio Conselheiro João Abade Pajeú |
Por. Manoel da Silva Pires Ferreira maj. Febronio de Brito Puk. Antônio Moreira César Gen. Artur Oscar | ||||||
| Snage | |||||||
| 25.000 | 12.000 | ||||||
| Gubici | |||||||
| 20.000 mrtvih | 5.000 mrtvih | ||||||
Pozadina uredi
U godinama pred izbijanje pobune, Brazil je prolazio kroz burne ekonomske i političke promjene. Godine 1888. je princeza Izabela u ime svog oca, cara Pedra II potpisala tzv. Zlatni zakon kojim se u Brazilu ukida ropstvo. Bogati veleposjednici, nezadovoljni gubitkom jeftine radne snage, su zbog toga podržali vojni puč kojim je 15. novembra 1889. car svrgnut i prognan u Evropu te uspostavljena republika.
Te su se promjene odrazile na tadašnju Bahia, gdje je ukidanje ropstva, za razliku od drugih dijelova Brazila, dovelo do pogoršanja ekonomske situacije. Sjeverni, polupustinjski dio provincije ili "zaleđa" ("sertão" na portugalskom jeziku) bio je tradicionalno slabije naseljen i siromašniji od primorja. Taj je kraj 1877. godine bio pogođen sušom radi koje je, prema procjenama, umrlo čak 300.000 ljudi. U njega su se od 1888. godine počeli doseljavati oslobođeni robovi i seljaci-bezemljaši.
Među doseljenicima se našao i Antônio Vicente Mendes Maciel, mistični propovjednik koji je prethodnih godina lutao po brazilskim selima pomažući siromašnim seljacima i stječući sve više fanatičnih sljedbenika proričući skori povratak legendarnog portugalskog kralja Sebastijana. Godine 1893. Maciel, koji je zbog svoje mudrosti stekao nadimak Antonio Conselheiro ("Antonio Savjetnik"), odlučio se sa svojim sljedbenicima - čiji je broj narastao na nekoliko hiljada - naseliti na napuštenom imanju Belo Monte nedaleko od grada Monte Santo u dolini Rio Vaza-Barris.
Conselheirove pristaše, poznate kao conselhisti, su od farme napravili grad gdje se živjelo bez obaziranja na brazilsku vlast i zakone. Conselheiro je u njemu propovijedao protiv novog republikanskog režima, smatrajući da su neke od njegovih mjera - kao uvođenje obaveznog građanskog umjesto crkvenog vjenčanja - protivne božjim zakoonima. Do izbijanja sukoba je, prema procjenama, Canudos narastao na čak 30.000 stanovnika te tako postao drugi po veličini grad u Bahiji. Na sjeveru Bahie je već ranije postojala tradicija autonomije, iako su nju uglavnom prakticirali veleposjednici. Mase seljaka-bezemljaša, robova, kao i brazilskih Indijanaca koje su pokušale isto pod karizmatskim vođom su, s druge strane, izazvale sve veću nelagodu kako provincijskih, tako i nacionalnih vlasti.
Slično je bilo i Katoličkom crkvom kojoj se nije sviđalo Conselheirovo propovijedanje. Godine 1896. je Crkva poslala dva kapucinska redovnika s ciljem da pokušaju Conselheira nagovoriti da prestane s propovijedanjem, odnosno bespogovorno prihvati crkveni autoritet. Njihovi napori ne samo što nisu urodili plodom, nego je i službeni izvještaj imao kobne posljedice - Conselheirova zajednica nije opisana kao vjerski, nego kao politički pokret, odnosno Conselheiro je prikazan kao radikalni rojalist koji namjerava srušiti republiku.
Neposredan povod za izbijanje sukoba bio je spor između conselhista i trgovaca drvom u obližnjem gradu Juazeiru. Kada su trgovci odbili isporučiti drvo, conselhisti su im poručili da će ih sami uzeti. Gradonačelnik je to shvatio kao najavu invazije i u panici se obratio za pomoć za vojsci.
Prva tri pohoda na Canudos uredi
Poziv za pomoć je primio guverner provincije, te je u novembru 1896. odgovorio slanjem kolone od 30 policajaca koja je trebala pacificirati Canudos. Ona je ubrzo upala u zasjedu conselhista koji su ih masakrirali. Krvavi neuspjeh te misije natjerao je provincijske vlasti da se za pomoć obrate centralnoj vladi u Rio de Janeiru.
Republikanski režim na čelu s predsjednikom Prudente de Moraisom je ustanike shvatio kao prijetnju te je u novembru 1896. na Canudos poslao kaznenu ekspediciju na čelu s poručnikom Piresom Ferreirom. Vladine trupe su brojale 104 čovjeka i nisu imale gotovo nikakve informacije o neprijatelju. Usprkos toga su 21. novembra uspjele doprijeti do Canudosa te napasti naselje. Ubrzo je izbio okršaj s 500 conselhista koji su, naoružani uglavnom mačetama, kopljima i sjekirama, pretrpjeli teške gubitke od preko 150 mrtvih, ali su, kličući Conselheiru i monarhiji, uspjeli Ferreirine snage natjerati na povlačenje.
Brazilska vlada je, sada potpuno uvjerena u monarhistički karakter ustanka, pripremila drugu ekspediciju pod komandom majora Febronia de Brita. Vladine snage su brojale 557 ljudi, podržanih s nekoliko manjih topova. Drugi je napad na samo naselje započeo 6. januara 1897. Ispostavilo se da su conselhisti predvidjeli novi vladin napad te utvrdili naselje i iskopali rovove. Vladine snage su uspjele zauzeti rovove, ali se ispostavilo da conselhisti broje više od 4000 ljudi te da nemaju namjeru prestati napadati vladine snage usprkos teških gubitaka. Druga ekspedicija je brzo ostala bez hrane, vode i municije, te je bila prisiljena na povlačenje.
Vlada se za treći po redu pohod pripremala dva mjeseca, smatrajući da je njen prestiž u pitanju. Okupljene su još veće snage - tri bataljona pješadije, bataljon konjice i bataljon artiljerije - te stavljene pod komandu pukovnika Antonija Moneira Cesara, jednog od najuglednijih oficira. Cesar je, međutim, usprkos prethodnih iskustava, smatrao da se slabo naoružani pobunjenici, usprkos svog fanatizma, jednostavno ne mogu oduprijeti takvim snagama. Međutim, 6. marta 1897. godine, već na drugi dan pohoda, njegove su snage napadnute i poražene od pobunjenika, a sam je Cesar poginuo.
Konačni pad i uništenje Canudosa uredi
Treća uzastopna katastrofa je šokirala republikanski i pozitivističkom ideologijom vođeni establishment, koji nije mogao pojmiti da modernu vojsku mogu poraziti "barbarski fanatici". Tadašnje novine su Cesarov poraz proglasile tragedijom, ali je brazilska vlada bila odlučna da se ustanak uguši po svaku cijenu. Za četvrti pohod su prikupljene su još veće snage - tri brigade, osam bataljona pješadije i dva bataljona artiljerije, uključujući mitraljeze i veliki top zvan Matadeira ("Ubica"). Pripreme, koje su trajale nekoliko mjeseci, osobno je nadgledao brazilski ministar rata u gradu Monte Santou.
U međuvremenu se stanje pobunjenika pogoršalo kada je njihovo naselje pogodila glad i zarazne bolesti, pa je i sam Conselheiro podlegao dizenteriji 22. septembra. Zbog toga su vladine snage uspjele doprijeti do Canudosa, opkoliti ga i izložiti višednevnom nemilosrdnom bombardiranju. Grad je pao 6. oktobra, a o upornosti i fanatizmu branitelja najbolje svjedoči podatak da su zarobljena samo tri naoružana čovjeka. Preživjeli žitelji su masakrirani, pri čemu su se muškarcima rezale glave. Od oko 30.000 ljudi, na kraju masakra je u Canudosu ostalo 150 ljudi, uglavnom žena od kojih su najljepše odvedene u bordele u Salvadoru. Mnogi od izbjeglica su se kasnije naselili po favelama.
Vladine snage su također iskopale Conselhierovo tijelo, odsjekli mu glavu te je trijumfalno dovele u glavni grad provincije.
Uticaj na umjetnost, književnost i popularnu kulturu uredi
Pohod je kao ratni dopisnik pratio brazilski književnik Euclides da Cunha, koji je kasnije o tim događajima 1901. godine napisao knjigu Os Sertões, koja se smatra jednom od najvažnijih u historiji brazilske i latinoameričke književnosti.
Osim da Cuhne, rat u Canudosu su u svojim djelima obradili i mađarski književnik Sandor Marai u romanu Ítélet Canudosban (1970) i gruzijski književnik Guram Dočanašvili u romanu Prva haljina (1975). Peruanski pisac Mario Vargas Llosa je rat opisao u svom romanu Rat kraja svijeta (La guerra del fin del mundo) 1981. godine koji mnogi autori smatraju najboljim u njegovom opusu.
U samom Brazilu su o ratu snimljena tri filma:
- Canudos, dokumentarni film Ipojuce Pontesa snimljen 1978.
- Guerra de Canudos (Rat Canudosa), igrani film u režiji Sergija Rezendea, gdje je ulogu Antonija Conselhiera tumačio Jose Wilker.
- Sobreviventes - Os Filhos da Guerra de Canudos (Preživjeli, djeca Rata Canudosa). dokumentarni film Paula Fontenella, snimljen 2004.
Vanjske veze uredi
- Roelofse-Campbell, Zélia. The Canudos Massacre: reinterpreting history after 100 years. UNISA On-Line. ((en))
- Vojna historija Canudosa Arhivirano 2006-02-26 na Wayback Machine-u. Academia Militar de Agulhas Negras, Brazil ((pt))
- The Historija Canudosa Arhivirano 2012-04-15 na Wayback Machine-u. ((pt))
- One of the bloodiest civil wars of the Brazilian history is re-visited by Archaeology[mrtav link]. Itau Cultural. With pictures of the area inundated by a dam where Canudos was located.
- Canudos Arhivirano 2007-11-20 na Wayback Machine-u. World Site Atlas, Destination Guides.