Pauzanija iz Orestisa

Pauzanija iz Orestisa (grčki: Παυσανίας τῆς Ὀρεστίδος, ? - 336. pne.) bio je član somatofilaka - telesne garde makedonskog kralja Filipa II. Poznat je po tome što je Filipa godine 336. pne. ubio da bi neposredno potom bio i sam ubijen prilikom pokušaja bega.

Ubistvo se dogodilo u drevnoj makedonskoj prestonici Vergini za vreme velike svečanosti povodom venčanja Filipove kćeri Kleopatre za epirskog kralja Aleksandra Molosijskog. Pauzanija je Filipa probo nožem za vreme procesije u gradskom teatru, a potom, nastojeći iskoristiti metež, pokušao pobeći iz grada. Pred samim vratima se Pauzanija spotakao za korijen od vinove loze i pao na zemlju, te su ga sustigli Atal, Leonat i Perdika, telohranitelji mladog princa Aleksandra, i izboli kopljima. Nedaleko od mesta prema kome je Pauzanija su pronađena dva osedlana konja, što je bilo dokaz da su ubistvo i beg bili pripremani. Dva čovjeka po imenu Heromen i Arhabej su kasnije osuđeni i pogubljeni za saučesništvo u atentatu. Aleksandar je Pauzanijin leš dao razapeti na križ. Međutim, čim je Aleksandar napustio Makedoniju radi pohoda na Aziju, Filipova udovica Olimpijada je Pauzaniji dala izgraditi spomenik.

Motivi atentata

Istoričari motive atentata obično vezuju uz specifičnu situaciju u kojoj su se makedonski dvor i država našli nakon što je 338. pne. Filip oženio, Euridiku, mladu nećaku svog generala Atala. Potom je Olimpijadu otjerao s dvora, a svog sina Aleksandra proglasio protuzakonitim. Olimpijada je otišla u Epir kod svog brata Aleksandra Molosijskog, a mladi princ je otišao u Iliriju kako bi počeo pripremati pobunu protiv oca. Čuvši za to, Filip se odlučio pomiriti s Aleksandrom, te ga je ponovno proglasio prijestonasljednikom. Samo je vjenčanje bilo motivirano nastojanjem da se osigura mir u Epiru.

Zbog tih okolnosti veliki broj historičara vjeruje kako je ubistvo organizirala Olimpijada, koja nikada nije krila prezir prema svom suprugu, a odmah nakon ubistva dala likvidirati Euridiku i njenu djecu. Manji dio historičara smatra da je ubistvo organizirao mladi Aleksandar, odnosno da su njegovi najbliži drugovi likvidirali Pauzaniju kako bi ga spriječili da na suđenju oda naručioca atentata. Mary Renault je, pak, u svojim djelima iznijela hipotezu kako je Pauzanija bio u perzijskoj službi, odnosno atentatom nastojao makedonsku državu baciti u metež i tako zaustaviti pohod na Malu Aziju koji je trebao voditi Filip. Neki antički izvori navode kako je i sam Aleksandar vjerovao da su mu oca dali ubiti Perzijanci, te da je time opravdavao nastavak rata do konačnog uništenja Perzijskog Carstva.

Najpopularnija verzija, koju je nekoliko stotina godina nakon događaja, pozivajući se na Aristotela, iznio Diodor, navodi kako su Pauzanija i Filip bili homoseksualni ljubavnici, ali da je Filip potom Pauzaniju ostavio radi drugog muškarca po imenu Pauzanija, inače prijatelja generala Atala. Pauzanija iz Orestisa je potom svog imenjaka javno uvrijedio, a na što je on, nastojeći povratiti izgubljenu čast, izvršio samoubistvo tako što je bezglavo jurišao na neprijatelja u bitci. Atal je bio toliko bijesan zbog smrti prijatelja da se Pauzaniji od Orestisa osvetio tako što ga je napio, a potom podvrgnuo grupnom silovanju. Kada se Pauzanija požalio kralju, on je odbio kazniti Atala, ali ga je, nastojeći sačuvati naklonost bivšeg ljubavnika, priključio svojim somatofilacima. Pautanija je, međutim, sve vrijeme bio kivan na kralja te je iskoristio prvu priliku da mu se osveti.

Portreti u popularnoj fikciji

Fire from Heaven, historijski roman Mary Renault posvećen ranim danima Aleksandra Velikog, kao jednog od likova ima i Pauzaniju.

U filmu Alexander the Great iz 1955. godine lik Pauzanije je tumačio Peter Wyngarde, dok ga je u filmu Alexander iz 2004. godine tumačio Toby Kebbell.