Netikecija

u pitanju samo na jedan način i pod nazivom i prezime mammanetiketa (engl. net + fr. etiquette) se može definisati kao neformalne smernice za prihvatljivo ponašanje na internetu koje su razvili njegovi korisnici. Ove smernice su razvijane u dužem vremenskom periodu u raznorodnim virtuelnim okruženjima i zajednicama. U ovom članku se razmatraju opšte prihvaćene standardi odgovarajućeg ponašanja za popularne aplikacije interneta kao što su e-pošta, diskusione grupe, čet, FTP, uopšte WWW i društvene mreže nastale u poslednjoj deceniji.

Definisanje netikecije

Netikecija je spoj zdravog razuma, uobičajene ljubaznosti i diktata računarske tehnologije i kulture koju su razvili korisnici interneta Norme ponašanja su adaptacije etikecije iz stvarnog života primjenjene na jedinstvene karakteristike tehnologije interneta i njegovog okruženja. Iako su mnoge od ovih smjernica evoluirale u formalna pravila ponašanja na internetu, koja administratori sistema i vlasnici vlasničkih sistema komunikacije podstiču i ohrabruju, netikecija je, u širem smislu, još uvijek zasnovana na neformalnom sistemu časti. Etikecija potječe od francuske riječi etiquette, što u prevodu znači karta ili ulaznica, čime se ukazuje da je ponašanje koje je u skladu sa društveno prihvatljivim normama ponašanja, karta (ili ulaznica), za ulazak u određenu društvenu mrežu ili društvo. One koji krše te norme, članovi određenog društva mogu ignorisati ili izopštiti iz njega. Štaviše, etikecija je dinamična društvena praksa koja se konstantno tumači i redefiniše u okviru kulturnog miljea kolektiviteta ili zajednice. Njene norme su rijetko univerzalne, nego više specifične svakoj društvenoj grupi ili kulturi, bilo stvarnoj bilo virtuelnoj.

Značenje netikecije

Norme i pravila su dio jedinstvenog identiteta bilo kog društvenog kolektiva. Poštovanjem normi određene grupe, ukazuje se poštovanje samoj grupi (kada si u Rimu, radi ono što rade Rimljani) i ključno je za izgradnju i definisanje identiteta zajednice. Međutim, zajednica interneta, kao društveni kolektiv, vrlo se razlikuje od drugih tipova zajednica. Na prvom mjestu, globalna zajednica interneta se ne zasniva na društvenim, kulturnim, nacionalnim i sličnim afinitetima, pa ni na fizičkoj ili geografskoj bliskosti, a na drugom, raste neuporedivo brže nego bilo koja druga u istoriji čovječanstva.

Kao komunikacioni medij, internet takođe ima određene jedinstvene karakterstike. S jedne strane, za sada nije u stanju da prenese kompletan asortiman neverbalne komunikacije, međutim s druge, daje svojim korisnicima veću kontrolu nad vremenskim i prostornim koordinatama komunikacije. To jest, omogućava sinhronu i asinhronu interakciju među pojedincima i grupama, bilo da su u blizini ili daleko jedni od drugih. Takođe omogućava svojim korisnicima da prikriju svoj identitet, a za poruke koje se razmijenjuju putem interneta nije podrazumjevano garantovana ni privatnost niti sigurnost. Ipak, ove jedinstvene karakteristike ne utječu na proces i ishod komunikacija koje se odvijajju putem interneta. Konvencije koje se razvijaju tokom vremena u vezi komunikacionih tehnologija, često su nusproizvod kolektivnog iskustva onih koji su istraživali njegove prednosti i ograničenja u različitim kontekstima komunikacije. Drugim riječima, poznavanje ovih konvencija i njihove prakse je od suštinske važnosti za svakoga ko želi da se uspješno služi ovim tehnologijama.

Izvori netikecije

Iako su rane računarske mreže uglavnom razvijane da omoguće istraživačima i akademicima razmjenu istraživačkih podataka, informacija i dokumenata, oni koji su im imali pristup nerijetko su ih koristili za društvenu interakciju posebno zbog mogućnosti neformalnih komunikacija, u zamjenu za poštansko pismo ili telefonski poziv. Kao dodatak komunikacijama između dva pojedinca, takođe su postale popularne aplikacije kao što su elektronske oglasne table i Usenet-ove grupe, koje su omogućavale simuliranje grupne diskusije. Tako su korisnici mreže mogli pristupati virtuelnim lokacijama na kojima se poruke klasifikovane po temama čuvaju u hronološkom redoslijedu. Korisnici sa različitih geografskih lokacija, koji su bili privučeni na te zajedničke virtuelne prostore, dijelili su zajednička interesovanja. Njihovi poruke su shvatane kao komunikacione aktivnosti grupe što je dovelo do njihovog povezivanja po afinitetima i identitetu. Takvi prostorno rasuti kolektiviteti su nazvani virtuelne zajednice, kao suprotnost geografski vezanim i ograničenim zajednicama u stvarnom životu.

Neregulisano okruženje u virtuelnim zajednicama

Nažalost, život u tim virtuelnim zajednicama često nije bio toliko miran i ugodan kako se u početku očekivalo. Napadanje, vrijeđanje, upotreba pogrdnih imena pa čak i vulgarnosti, postale su česte pojave na internetu, a cijeli fenomen ovog neprihvatljivog ponašanja je dobio ime flejmovanje (engl. flaming). Neki tvrdi da su za pojavu ovog fenomena odgovorni prvi korisnici komunikacija pomoću računara i interneta. Prvi korisnici interneta su gotovo isključivo, bili stručnjaci iz oblasti računarstva i hakeri koji su sebe smatrali, ne samo elitom ove nove tehnologije, nego i elitom transformacije globalnog društva. Internet im je omogućio da se oslobode tradicionalnih komunikacionih kanala i njihovih granica kao i da komunciraju van svojih kulturnih granica. Flejmovanje je, dakle, nus-proizvod ove nove adolescentske hakerske kulture koja je prkosila tradicionalnoj definiciji prihvatljivog i uljudnog ponašanja. Flejmovanje se takođe može posmatrati kao posljedica prirode samog medija. U svojim počecima internet je bio zasnovan isključivo na tekstualnoj komunikaciji tako da je bilo teško izmjeriti do koje mjere se doživljava prisustvo drugog tokom procesa komunikacije. Pošto su šanse za susret licem u lice među korisnicima ograničene, onda je lako da se stekne osjećaj zaštićenosti i anonimnosti. Ljudi su često spremniji na društveno neprikladno i neprihvatljivo ponašanje, ukoliko imaju utisak da su osobe sa kojima komuniciraju daleko, ovdje nerijetko na drugom kraju svijeta.

Nije bilo teško naći virtuelne zajednice koje su postale ratne zone, gdje je uljudnost i pozitivna energija utrošena u izgradnju zajednice, prerasla u otvorena neprijateljstva i žestoke sukobe. U tom kontekstu, mnogim korisnicima interneta je postalo jasno da su pristojnost i uzajamno poštovanje od vitalnog značaja za njegovo održavanje kao prihvatljivog kanala društvene komunikacije. Mnoge grupe su počele da se dogovaraju o standardnoj praksi ponašanja i pisana su saopštenja u obliku javno dostupnih tekstualnih datoteka pod imenom FAQs (engl. Frequently Asked Questions —Nerijetko postavljana pitanja ili Često postavljana pitanja). Od pridošlica se očekivalo da ih pročitaju i da se ponašaju u skladu sa predloženim standardima. Ipak, ironično je da su mnoga flejmovanja nerijetko inicirali starosjedioci, koji su tako pokušavali da kazne pridošlice za kršenje objavljenih normi ponašanja.

Flejmovanje

Slanje neuljudne i nepažljive poruke koja se može doživjeti kao uvreda ili povreda grupne norme ili pravila na internetu, poznata je pod imenom flejmovanje. Takva poruka može proizvesti niz drugih neželjenih poruka ili čak rat neželjenim porukama. Flejmovanje je često emotivna reakcija na poruku ili komentar koji članovi određene grupe smatraju neprikladnim. Razlog za to može biti zbog toga što se smatra da je jedan član grupe prekršio njene uspostavljene norme ili, u situacijama kada neko šalje dugačke i teško čitljive komentare i poruke, postavlja jedna te ista pitanja više puta, nasumičnog i unakrsnog slanja istih poruka ili kada je riječ o komercijalnom spemu. U nekim situacijama ljudi reaguju vrlo ljutito na kršenje nečije privatnosti, naročito kada se desi da neko objavi tuđe lične podatke ili kada se prekrši standardna praksa navođenja tačnih izvora. Flejmovanje je vrlo često posljedica nerazumjevanja tona poruke. Jedna šala, koja bi u komunikaciji licem u lice bila lako prepoznata, u komunikaciji na internetu može biti protumačena kao uvredljiva i dovesti do rata flejmovima. Nedostatak medija interneta od samih početaka pa i danas u mnogim situacijama, je nemogućnost da se na odgovarajući način prenesu emocije i raspoloženje.

Netikecija i stvarni svijet

Početna očekivanja u vezi onlajn medija bila su zasnovana na jedinstvenoj kosmopolitskoj sajber-kulturi u kojoj je vladao sistem vrijednosti sofistikovane visoko obrazovane manjine koja je težila da okupi, komunicira i održava veze sa drugima sličnim sebi. Međutim, 1990. godine dolazi do radikalnih promjena u pravcu razvoja interneta. Uvođenje interfejsa World Wide Web-a je bio jedan od glavnih razloga za njegovu popularnost u javnosti. Izvorna metafora o internetu kao virtuelnoj zajednici, zamjenjuje se novim načinom razmišljanja o internetu kao autoputu informacija i veoma pogodnom za razvoj elektronske trgovine. Što je više ljudi krenulo da koristi internet zbog njegovog potencijala za informisanje i trgovinu, to se više mijenjala slika u javnosti o internetu kao mjestu za druženje i stvaranje zajednice. Kao posljedica, internet se ubrzo pretvara u još jedan izvor informacija kao što su radio, televizija, novine, ili biblioteka, i još jedan kanal komunikacija poput telefona ili konvencionalne pošte. Onlajn komunikacija postaje rutina koja se upržnjava na radnom mjestu, u školi i kući. Mnogi počinju da koriste e-poštu za interakciju ne samo sa strancima širom svijeta, nego mnogo češće za održavanja kontakta sa svojim kolegama, komšijama i prijateljima. Kao rezultat toga, percepcija interneta kao jedinstvenog sajber-prostora i netikecije kao univerzalne norme ponašanja u virtuelnom svijetu, zamjenjuje se normama i pravilima iz stvarnog života koje se adaptiraju na mnoštvo različitih društvenih situacija. Prema tome, sve je teže govoriti o jedinstvenim pravilima i normama netikecije koje su primjenjljive na jedno homogeno virtuelno okruženje. Umjesto toga, netikecija je sve više odraz stvarnog svijeta sa kontekstualizovanim normama i pravilima specifičnim određenoj grupi, korporaciji, društvu ili zajednici. Te norme su proširenja postojeće kulture, primjenjene na praksu komunikacije onlajn.

Spoljašnje veze

• "Bootcamp 71: newsgroups part 2, netiquette" Telegraph, 2002
• "A new sort of online protocol" CNET, 1997
• Software Reference Netiquette: Internet etiquette in the age of the blog (extract), 2009
• Why it is sensible to observe the Netiquette Arhivirano 2012-01-27 na Wayback Machine-u
• Virginia Shea Netiquette (online ed.) book