Mutaveklijsko Kraljevstvo Jemen
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen ili Kraljevstvo Jemen (arapski:المملكة المتوكلية اليمنية= al-Mamlakah al-Mutawakkilīyah al-Yamanīyah), bilo je kraljevina koja je postojala od 1918 do 1962 godine na jugozapadu Arapskog poluotoka. [1]
Historija uredi
Vjerski vođe iz šijitske islamske sekte Zejdije uspjeli su protjerati snage Otomanskog Carstva iz planinskog teritorija koji je kasnije postao Sjeverni Jemen negdje oko sredine 17. st.. Ali je čitavo slijedeće stoljeće taj dio Jemena ostao jako razjedinjen i praktički bez ikakve centralne vlasti, zbog izuzetno slabih mogućnosti kretanja po planinskom terenu Sjevernog Jemena. Otomansko Carstvo vratilo se u Jemen 1849 godine, i uspjelo zauzeti obalni pojas Sjevernog Jemena - Tihamah. Pritiscima na Zejdiske imame uspjeli su ih natjerati da potpišu ugovor kojim priznaju otomanski suverenitet i dopuštaju da se jedan manji turski garnizon stacionira u Sani.
Međutim Osmanlije nisu nikada uspjeli zadobiti potpunu kontrolu nad Jemenom i nikada nisu uspjeli u potpunosti eliminirati otpor lokalnih zejdijskih imama (koji su imali stvarnu vlast). Godinu dana prije početka Prvog svjetskog rata 1913 godine, Otomansko Carstvo je bilo prisiljeno da i službeno prepusti dio svoje vlasti planinskoj svećeničkoj oligarhiji Zeidi.
Nakon sloma Otomanskog Carstva, - 30. oktobra 1918, imam Jahja Muhamed iz dinastije al-Kasimi proglasio je nezavisnost Sjevernog Jemena. Imam Jahja Muhamed se 1926 godine proglasio kraljem Mutaveklijskog kraljevstva Jemen, i tako je postao svjetovni a ne samo duhovni vođa Jemena, nakon tog su Jemen priznale brojne države.
Jahja Muhamed uspio je 1920-ih proširiti teritorij svoje države na obalni dio Jemena-Tihamah, a i prema sjeveru na južni Asir. Na sjeveru su se njegove ambicije sudarile s saudijskim kraljem Abdul Aziz ibn Sa'udom, zbog tog su izbijali i vojni sukobi. Ranih 1930-ih saudijske snage uspjele su ponovno zauzeti dobar dio ranije izgubljenih područja, uključujući i grad Al Hudaida na jugu obalnog pojasa Tihamah. Današnje granice sa Saudijskom Arabijom formirane su tek 20. maja 1934 godine, nakon potpisivanja Mirovnog ugovora u Taifu (Saudijska Arabija). Imam Jahja međutim nikad nije priznao južnu granicu svoje države prema britanskom Protektoratu Aden, za koje je držao da je ilegalna, i rezultat pregovora nelegitimnih predstavnika sa strancima (Britancima). Zbog tog je ta granica bila poprište vojnih sukoba i incidenata s britanskom vojskom.
Kraljevina Jemen, bila je jedan od osnivača Arapske lige 1945 godine, te nakon toga i Ujedinjenih naroda 30. septembra 1947 godine.
Imam Jahja umro je za vrijeme vojnog udara 1948, kad su vlast privremeno preuzeli pučisti. Imamov sin Ahmed ibn Jahja, vrlo brzo je uspio savladati pučiste i vratiti se na tron nakon par mjeseci. Njegova je vladavina bila je obilježena rastućom represijom, on je obnovio granične sukobe s Ujedinjenim Kraljevstvom koje mu je stajalo na putu da stvori jedinstveni Jemen. U martu 1955, izveden je pokušaj vojnog udara koji je vodila skupina oficira i dvoje nezadovoljne braće Ahmeda ibn Jahje. Oni su ga nakratko uspjeli i svrgnuti s trona, ali ih je on ubrzo savladao i ponovno zaveo svoju vlast.
Ahmad ibn Jahja nakon toga morao se nositi s rastućim pritiskom, da se i Jemen pridruži mladim arapskim nacionalistima, okupljenim oko mladog egipatskog predsjednika Gamala Abdela Nasera, tako da mu nije ništa drugo preostalo već je u aprilu 1956, potpisao pakt s Egiptom o zajedničkoj obrani. Te iste 1958 godine, Jemen se pridružio konfederaciji Ujedinjenoj Arapskoj Republici (UAR) (uz Egipat i Siriju), ta tvorevina je raspuštena u septembru 1961 a nakon tog su se odnosi između Egipta (koji je i dalje nosio naziv UAR) i Jemena znatno pogoršali.
Ahmed ibn Jahja umro je u septembru 1962, a naslijedio ga je njegov sin - Muhamed al-Badr međutim on je vladao vrlo kratko, jer je iste godine svrgnut u vojnom udaru. Mladi oficiri školovani u Egiptu bili su opčinjeni Naserovim arapskim nacionalizmom, pa tako i mladi komandant kraljevske garde - Abdulah-Salal, koji je poveo pučiste. Pučisti su preuzeli kontrolu nad glavnim gradom Sana, i osnovali Arapsku Republiku Jemen. Egipat je na brojne načine pomagao Arapsku Republiku Jemen, jer se rojalisti nisu tako lako pomirili s gubitkom vlasti. Oni su imali simpatizere u kraljevskim kućama Saudijske Arabije i Jordana tako je zemlja ušla u građanski rat, koji je trajao sa različitim intenzitetom sve do 1967, kad je Egipat povukao svoje jedinice iz Jemena. Nakon tog su rojalističke snage uspjele nadjačati republikance, i u završnim operacijama 1968, opkoliti glavni grad Sanu, opkoljeni republikanci pristali su na nacionalno izmirenje. Nakon tog je Saudijska Arabija 1970 godine službeno priznala Arapsku Republiku Jemen, i u zemlki je zavladao mir.
Arapska Republika Jemen se 22. maja 1990 ujedinila s Narodnom Republikom Južni Jemen u današnju državu Republiku Jemen.
Kraljevi Mutaveklijskog kraljevstva Jemen uredi
- Jahja Muhamed Ibn al-Kasimi,- 1926.-1948.
- Ahmed ibn Jahja,- 1948.-1962.
- Muhamed al-Badr,- 1962.-1967.
Pogledajte i ovo uredi
Bibliografija uredi
- Paul Dresch: A History of Modern Yemen.Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2000. (en)
- History of Arabia, Encyclopedia Britannica (Macropedia Vol. 1). Chicago: Encyclopedia Britannica, 1979. 1043–1051 (en)
- Tom Little: South Arabia: Arena of Conflict. London: Pall Mall Press, 1968. (en)
