Moskopolje
Moskopolje( albanski: Voskopojë; aromunski: Moscopole, Moscopolea; grčki: Μοσχόπολις, Moscopolis; makedonski/bugarski: Москополе) je mali gradić na jugoistoku Albanije. U 18. st. Moskopolje je bio veliki balkanski grad, po nekim historičarima čak grad od 60 000 stanovnika, trgovački i kulturni centar Aromuna (Vlaha) [1] To je bio grad, sa prvom štamparijom u tom dijelu Balkana, grad brojnih crkvava, kojeg je razorio i uništio Ali Paša Janjinski -1788. [2]
| Moskopolje Voskopojë | |
|---|---|
| Grad | |
.jpg) crkva sv. Nikole | |
.svg)  Moskopolje | |
| Koordinate: 40°38′N 20°35′E / 40.633°N 20.583°E | |
| Opći podaci | |
| Država |  Albanija |
| Oblast | Oblast Korče |
| Distrikt | Distrikt Korče |
| Historija | |
| Stanovništvo (2009) | |
| • Urbano | 700 |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | Srednjoevropsko vrijeme (UTC+1) |
| • Letnje (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 7001-7004 |
| Pozivni broj(evi) | +355 (0) 82 |
| Registarske tablice | KO |
Historija uredi
Moskopolje smješteno u zabačenom i izoliranom kraju, u planinama južne Albanije (ili možda upravo zbog toga), krajem 18. st. izraslo je kulturnu i ekonomsku metropolu značajan centar Aromuna.
Na svom vrhuncu oko 1760. god. grad je imao čak 60 000 stanovnika (neki oprezniji analitičari govore o brojci od 35 000 [3][4], i bio jedan od najznačajnijih kulturnih centara, grčke kulture u tom dijelu Balkana, gotovo odmah do Konstantinopolisa[5].
Većina stanovnika Moskopolja bili su Aromuni, ali je bilo i Grka, Slavena i Albanaca.
Po svjedočenju švedskog historičara Johanna Thunmanna, koji je posjetio Moskopolje i napisao historijuAromuna 1774., svatko u gradu znao je aromunski (vlaški); mnogi su također govorili i grčki - tadašnji službeni jezik Bizantskog carstva), koji su koristili u pisanoj komunikaciji.
Na kraju 18 st. grad je cvjetao, i imao razvijene trgovačke odnose sa Njemačkom, Venecijom i Konstantinopolisom, brojne zanatske radnje, oko 70 crkava, banke, štampariju (pored nje postojala je samo ona u Istanbulu, u cijeloj tadašnjoj otomanskoj Evropi). Moskopolje je imalo i nešto poput fakulteta (Grčku Akademiju) - Hellênikon Frôntistêrion, osnovan 1744 g.. Mnogi autori pisali su i štampali knjige na dva jezika grčkom (koji je bio jezik kulture i lingua ponte na Balkanu u to vrijeme) i aromunskom ali pisanom na grčkom alfabetu. U Moskopolju je 1770. godine, odštampan i izdan prvi rječnik za četiri suvremena balkanska jezika; Grčki, Albanski, Aromunski i Bugarski.[6]
Od 1769. počele su nevolje stanovnika Moskoplja, te je godine ruska pomorska eskadra pod komandom Aleksandrom Orlovim pomagala grčki ustanak na Peloponezu i egejskim otocima, koji je na Peloponezu završio grčkim neuspjehom, dali su Moskopljani uzeli učešća u tome, to nije znano. Ali je to rezultiralo velikim nepovjerenjem otomanskih vlasti na stanovnike Moskoplja, tako da su one nakon tog, posredno poticale okolno muslimansko albansko stanovništvo na teroriziranje Moskopljana; kojekakva nasilja, pljačke i nakažnjena ubistva Moskopljana. Nakon tog se stanovništvo počelo raseljavati, a kulminacija svega bilo je razaranje grada 1788. koje je izvršila vojska Ali Paše Janjinskog [7]. Preživjelo stanovništvo pobjeglo je prema Grčkoj, Makedoniji, Srbiji, Rumunjskoj i Bugarskoj. Bogatiji stanovnici potražili su utočište u Austro-Ugarskoj, naročito u Beču i Budimpešti, ali i u Transilvaniji (Eredlju), gdje su kasnije imali značajnu ulogu u buđenju nacionalne svijesti kod Rumunja.
Moskopolje nakon tog više nikada nije ponovno procvjetalo, još jedanput je teško razoreno za Prvog svjetskog rata 1916., preostale zgrade nastradale su tokom borbi grčkih i albanskih partizana u Drugom svjetskom ratu sa Nijemcima. Od nekadašnje veličine Moskopolja, ostalo je samo pet ruševnih crkava, 2002. godine, Moskopolje je uvršteno na listu 100 najugroženijih historijskih cjelina od strane UNESCOvog ureda World Monuments Fund. Danas je Voskopojë samo malo selo u Albaniji u Distriktu Korče (albanski: Korçë). Uspomene na Moskopolje ostaju važan dio kulture Aromuna.[8]
Stanovništvo uredi
| 1750. | g. | 45 000 |
| 1788. | g. | 60 000 |
| 2000. | g. | 700 |
Geografske karakteristike uredi
Moskopolje se nalazi udaljeno 21 km od grada Korçë, u planinama jugoistočne Albanije, na planinskom platou od 1160 metara.
Literatura: uredi
- Nicolas Trifon, Des Aroumains aux Tsintsares - Destinées Historiques Et Littéraires D’un Peuple Méconnu Arhivirano 2007-09-26 na Wayback Machine-u (na Francuskom)
- Asterios Koukoudis Studies on the Vlachs (na Grčkom i Engleskom)
- Românii din Albania - Aromânii Arhivirano 2004-10-30 na Wayback Machine-u( na Rumunjskom )
- Steliu Lambru,Narrating National Utopia - The Case Moschopolis in the Aromanian National Discourse ( na Engleskom )
- Max Demeter Peyfuss, Die Druckerei von Moschopolis, 1731.-1769.: Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida, Vienna, 1989.
Izvori uredi
- ↑ Förster Horst, Fassel Horst. Kulturdialog und akzeptierte Vielfalt?: Rumänien und rumänische Sprachgebiete nach 1918.. Franz Steiner Verlag, 1999. ISBN 978-3-7995-2508-4, p. 33: "Moschopolis zwar eine aromunische Stadt ... deren intelektuelle Elite in starken Masse graekophil war."
- ↑ Katherine Elizabeth Fleming. The Muslim Bonaparte: diplomacy and orientalism in Ali Pasha's Greece. Princeton University Press, 1999. ISBN 978-0-691-00194-4, p. 36 "...destroyed by resentful Muslim Albanians in 1788"
- ↑ Peyfuss, p. 35-36 snippet view
- ↑ Robert Elsie's review on Peyfuss„Peyfuß, Max Demeter: Die Druckerei von Moschopolis, 1731-1769. Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida.”. Elsie. Arhivirano iz originala na datum 2005-03-14. Pristupljeno 2011-01-18.
- ↑ Cohen, Mark (2003). Last century of a Sephardic community: the Jews of Monastir, 1839-1943. Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture. str. 13. ISBN 9781886857063. »Moschopolis emerged as the leading center of Greek intellectual activity in the 18th«
- ↑ Max Demeter Peyfuss. Die Druckerei von Moschopolis, 1731-1769: Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida. Böhlau, 1989, ISBN 978-3-205-05293-7, p. 35-36
- ↑ Hermine G. De Soto, Nora Dudwick. Fieldwork dilemmas: anthropologists in postsocialist states. Univ of Wisconsin Press, 2000. ISBN 978-0-299-16374-7, p. 45.
- ↑ Gilles de Rapper. Religion on the border: Sanctuaries and festivals in post-communist Albania. Religion on the Boundary and the Politics of Divine Interventions. Proceedings of the International Conference, Sofia 14–18 April 2006. Istanbul, Isis Press, p. 5.
Eksterni linkovi uredi
- Јован Ф. Трифуноски: Москопоље - уништена хришћанска варош у Албанији, na portalu rastko (sh)
- Robert Elsie, Eifel Olzheim. Review: Peyfuß, Max Demeter: Die Druckerei von Moschopolis, 1731-1769. Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida. (de)