Karlo Štajner
Karlo Štajner (rođen: Karl Steiner) (Beč, 15. 1. 1902 - Zagreb, 1. 4. 1992)[2], jugoslovenski revolucionar i publicista poznat pre svega po svojoj knjizi 7000 dana u Sibiru u kojoj je opisao 20 godina robijanja u Gulagu.
| Karlo Štajner | |
|---|---|
 Karlo Štajner sa svojom knjigom. | |
| Rođenje | Karl Steiner 15. 1. 1902. Beč, Austro-Ugarska Monarhija |
| Smrt | 1. 4. 1992. (dob: 90) Zagreb, Hrvatska |
| Počivalište | Mirogoj, Zagreb |
| Nacionalnost | Jugoslaven |
| Etnicitet | Židov[1] |
| Državljanstvo | Hrvatska |
| Zanimanje | grafički radnik, pisac |
| Poznat/a po | autor knjige 7000 dana u Sibiru |
| Politička partija | KPJ |
| Suprug/a | Sonja Štajner |
Kao mladi austrijski komunista, poslat je 1921 da pomogne drugovima u Kraljevini Srba, Hrvata, Slovenaca tj. Kraljevini Jugoslaviji. Deset godina radio je u Kraljevini Jugoslaviji u najtežim uvjetima, sve dok 1931 policija nije otkrila ilegalni tiskaru koju je vodio. 1932 je otišao u Sovjetski Savez (SSSR), "zemlju svojih snova". 1936 je bio uhapšen kao "špijun Gestapoa" tokom Staljinove čistke. Nakon 20 godina, 1956 godine izašao je na slobodu i vratio se u domovinu tj. FNR Jugoslaviju, sa ženom Sonjom koja ga je sve vreme čekala.[3]
Biografija uredi
Podrijetlo uredi
Rođen je 15. 1. 1902 godine u Beču za vrijeme Austro-Ugarske Monarhije u porodici židovskog podrijetla.[1]
Rad u KP Austrije do 1921 godine uredi
Kad sam 1919. kao siromašan i mlad tiskarski šegrt u Beču prvi put slušao govornike na skupu komunističke omladine, bilo mi je kao da govore iz mog srca.[3]
Kao mladi grafički radnik 1919 godine se priključio komunističkom pokretu, postavši član Komunističke omladine Austrije. Dva mjeseca poslije toga doživio je vatreno krštenje. Na čelu omladinske grupe odupro se policiji, 15. 6. 1919, u bečkoj ulici Horlgasse. Policija je pucala i on je teško ranjen ostao ležati nasred ulice. Čim su ga otpustili iz bolnice, nastavio je aktivno raditi. Kasnije je postao član Centralnog komiteta komunističke omladine.[3]
Rad u KP Jugoslavije do 1932 godine uredi
Krajem 1921 godine, posle donošenja Zakona o zaštiti države i zabrane rada Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), postao je članom KPJ i bio je od strane Komunističke omladinske internacionale upućen u Kraljevinu Jugoslaviju, da pomogne u radu tehnici KPJ. Od početka 1922 pa sve do 1931 godine živeo je u Zagrebu, gde je pomagao tamošnjoj partijskoj organizaciji.[3] Josip Broz Tito duguje svoju političku karijeru Karlu, jer je upravo Karlo predložio Andriji Hebrangu da se Tito izabere u rukovodstvo KPJ.[1] Kada mu je 1931 godine, posle otkrivanja ilegalne partijske štamparije kojom je rukovodio, zapretilo hapšenje, napustio je Jugoslaviju. Po savetu Antuna Mavraka, tadašnjeg organizacionog sekretara KPJ, prešao je najpre u Pariz, gde se tada nalazio punkt Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK KPJ). U Parizu je proveo skoro godinu dana, ali ga je zbog revolucionarne aktivnosti policija uhapsila i proterala. Tada odlazi u Beč, s namerom da organizuje ilegalnu štampariju za snabdevanje literaturom i partijskim materijalom komunističke partije na Balkanu. Austrijska policija ga zbog toga hapsi i proteruje, jer je tokom boravka u Kraljevini Jugoslaviji stekao jugoslovensko državljanstvo. Da ne bi bio izručen Kraljevini Jugoslaviji, predstavnik Komunističke internacionale Georgi Dimitrov ga šalje u Berlin sa zadatkom da tamošnjim revolucionarima pomogne u pripremi Komunističke partije Nemačke, za ilegalni rad, jer se očekivao dolazak Adolfa Hitlera na vlast. Tamo se zadržao kratko, jer mu je ponovo zapretila opasnost od hapšenja.[3]
Emigracija u SSSR uredi
Jula 1932 godine je otišao u SSSR, gde je ubrzo postavljen za direktora velikog izdavačko-štamparskog preduzeća Kominterne u Moskvi. U ovom preduzeću je, između ostalih, radio sa Jugoslavenima Filipom Filipovićem, Radom Vujovićem, Grgurom Vujovićem i Vladom Ćopićem.[3] Tokom boravka u Moskvi se oženio Ruskinjom Sofijom Sonjom Jefimovnom Moisejevom (ruski: София Соня Ефимова Моисеева).[3]
Nakon par godina života i rada u Rusiji uvideo je da tu "neke stvari nisu dobre", što je jednom zgodom rekao prijatelju u kavani "Metropol":
Bečki socijaldemokrati uvjeravali su me petnaest godina da ovdje neke stvari nisu dobre. Meni je bilo potreban samo jedan dan pa da uvidim da su govorili istinu.[3]
U toku staljinovih čistki, 4. 11. 1936 godine bio je uhapšen od strane NKVD-a pod optužbom da je "pripadnik kontrarevolucionarne organizacije koja je ubila sekretara Lenjingradskog oblasnog komiteta SKP(b) Sergeja Kirova i da je agent Gestapoa".[3] Terećen je zajedno sa jugoslovenskim revolucionarima Filipom Filipovićem i Antunom Mavrakom, koji su kasnije streljani.[4]
Robija i progonstvo uredi
Milijuni ljudi, koji i dandanas vjeruju u socijalizam, imaju sasvim drugačiju predodžbu o njemu. Oni su čvrsto uvjereni, kao što sam i ja bio, da u Rusiji nastaje novi svijet, da to nije samo sreća za ruski narod, već da će sloboda i blagostanje zavladati čitavim svijetom. A što je ispalo iz toga: režim nasilja i terora, milijuni nevinih sjede po logorima i tamnicama.[3]
Narednih dvadeset godina Štajner je proveo u zatvorima, logorima i progonstvu na dalekom istoku SSSR-a. Najpre je od novembra 1936 do maja 1937 godine bio u zatvorima NKVD-a u Moskvi - Ljubljanki i Butirki, a potom je predat Vojnom sudu i boravio je u vojnom zatvoru Lefortovo. Juna 1937 ga je vojni sud proglasio krivim i osudio na deset godina zatvora. Tada je upućen u logor na Solovjeckim Ostrvima (ruski: Соловецкие острова) u jugozapadnom delu Belog mora, gde je boravio do avgusta 1939 godine. U tom logoru je bio svedok smrti jugoslovenskog revolucionara Stanka Dragića.[3] Potom je bio u radnom logoru "Nadežda" u blizini grada Dudinka, na severu SSSR-a. Tamo je učestvovao u izgradnji pruge, a potom i grada Norilska. Tokom boravka u radnom logoru radio je najpre kao železničar, potom kao skretničar, službenik u luci Dudinka i na kraju opet na železnici u tovarnom odeljenju.[3]
Godine 1943 osuđen je na još deset godina zatvora i pet godina gubitka građanskih prava. Godine 1948 posle donošenja Rezolucije Informbiroa i osude KPJ, NKVD je od njega tražio da okleveće jugoslovensko rukovodstvo, što je on odbio. Ubrzo posle toga premešten je u Irkutsk, gde je boravio do 1949, a potom u Bratsk, gde je ostao do septembra 1953 godine. Njegova zatvorska kazna, duga 17 godina, završila se 22. 9. 1953 godine, svega šest meseci posle Staljinove smrti. Posle izlaska iz zatvora, od 1953 do 1956 godine živeo je u progonstvu. Najpre je bio u Krasnojarsku, Jenisejsku i Maklakovu. Tokom izgnanstva radio je najpre kao zidar, a potom kao radnik u industriji.[3]
Sloboda i povratak u FNR Jugoslaviju uredi
Na potpunu slobodu pušten je marta 1956 godine, posle punih dvadeset godina zatočeništva. Nešto pre toga Vrhovni kolegijum Vrhovnog suda SSSR-a doneo je odluku o njegovoj rehabilitaciji. Posle napuštanja Maklakova, došao je u Moskvu, kod žene. Ubrzo potom je odlučio da se vrati u FNR Jugoslaviju, koju je nazivao svojom domovinom. Uz pomoć tadašnjeg jugoslovenskog ambasadora Veljka Mićunovića, dobio je izlaznu dozvolu i 30. 7. 1956 napustio je SSSR. Po povratku u FNR Jugoslaviju, sa suprugom Sonjom se nastanio u Zagrebu. Bavio se publicističkim radom, i pri tome je objavio tri knjige.[3] Njegova prva knjiga "7000 dana u Sibiru", u kojoj je opisao svoje nedaće tokom dvadesetogodišnje robije, bila je veoma popularna u SFR Jugoslaviji, doživela je 24 izdanja i prevođena je na nekoliko stranih jezika. Godine 1972 je od strane lista Vjesnik proglašena za knjigu godine, a on je kao autor dobio Nagradu Ivan Goran Kovačić, za najbolju knjigu godine.[3] Prema vlastitoj autoidentifikaciji, Karlo Štajner je do kraja života ostao jugoslavenski komunist.[5]
Smrt i pokop uredi
Karlo Štajner je umro 1. 4. 1992 godine u Zagrebu, gde je i pokopan. Pokopan je na židovskom dijelu groblja Mirogoj u Zagrebu zajedno sa suprugom Sonjom.[6]
Supruga Sonja Štajner uredi
Karlova supruga Sonja je bila Ruskinja. U trenutku njegovog hapšenja u Moskvi imala je dvadeset godina i bila je u poslednjem mesecu trudnoće. Rodila je devojčicu, ali je ona umrla od bolesti, slabo uhranjena jer je majka bila bez osnovnih sredstava za život. Nikada nije želela da se odrekne muža, koji je smatran narodnim neprijateljem Sovjetskog Saveza i zbog toga je bila često maltretirana od strane sovjetskih vlasti i odbačena od okoline. Tokom Karlovog boravka u zatvoru, u prvo vreme, sve do 1940 godine nekoliko puta se dopisivala sa njim. Potom pet narednih godina, tokom Drugog svetskog rata, o njemu nije čula ništa. Iako je često mislila da je mrtav, nije se ponovo udavala. Karlo je tada mislio da se već odavno preudala. Ipak, 1945 godine je uspeo da preko jedne žene koja je radila u logoru, sa njom uspostavi kontakt. Prvi put su se videli, posle punih devetnaest godina, marta 1955 godine, kada je ona došla u posetu kod njega u Maklakovo, gde je bio u progonstvu. Godine 1956 zajedno sa suprugom je došla u FNR Jugoslaviju. Živela je od tada sa njim u Zagrebu, gde je ostala do svoje smrti 11. 3. 2005.[7]
Danilo Kiš u svojoj knjizi "Homo poetikus" opisuje Karla i Sonju Štajner, poredeći je sa helenskom mitskom junakinjom Penelopom, koja je svog muža Odiseja, takođe čekala 20 godina da se vrati iz Trojanskog rata, pritom odbijajući mnoge prosce. Kiš takođe navodi i razlike između Sonje i mitske Penelope, jer je Penelopa 20 godina mirno vezla svoj vez, dok je Sonja živela sa teškim pečatom muža "izdajnika".
Djela uredi
Literatura uredi
- Štajner, Karlo (1971). 7000 dana u Sibiru, Zagreb: Globus.
- Štajner, Karlo (1985). Ruka iz groba, Zagreb: Globus.
Reference uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Drago Pilsel (25. 6. 2011). Moj prijatelj Predrag Matvejević i naši Židovi. Regional Express. Preuzeto 5. 10. 2015
- ↑ Židovski biografski leksikon
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 Karlo Štajner, 1971
- ↑ Karlo Štajner, 1985, str. 40
- ↑ Miljenko Jergović (31. 5. 2014). Mrtve oči Sonje Štajner. jergovic.com. Preuzeto 5. 10. 2015
- ↑ Gradska groblja Zagreb: Karlo Štajner, Mirogoj Ž-12A-II-84
- ↑ Gradska groblja Zagreb: Sonja Štajner, Mirogoj Ž-12A-II-84