Japodski sljemenasti poklopci
Japodski sljemenasti poklopci su dio grobnog ili nadgrobnog objekta izrađeni od kamena, približno u obliku kvadratne ili pravougaone ploče. Sredinom gornje površine išlo je uzdužno ”sljeme” koje dočarava izgled krova na dvije vode. Čeona i zadnja strana su izduženo trougaonog ili petougaonog oblika. Sljemenasti poklopci su se koristili u toku rimskog perioda, i nastavili su viševjekovnu japodsku tradiciju opremanja grobova elementima od kamena.
Namjena uredi
Tokom željeznog doba Japodi su posude sa spaljenim ostacima pokojnika pokrivali kamenim ravnim pločama. Pod uticajem Rimljana preuzeli su oblik sljemenastog kamenog poklopca.[1] Poklopci su u obliku krova na dvije vode sa zabatom na prednjoj i užoj strani simbolizirajući pročelje hrama (edikulu) ili vječnu kuću (domus aeterna). Kod jednog broja sljemenastih poklopaca na čeonoj strani nalazi se latinski nadgrobni natpis s podacima o pokojniku, i ornamenti.[2]
Poklopci na prostoru Bihaća uredi
Na prostoru Bihaćkog polja do sada je registrirano 51 poklopaca za pokrivanje različitih posuda sa paljevinskim ostacima pokojnika ili paljevine u zemlji. Pronađeni su na japodskim nekropolama:
- U naselju Ribić nađeno je 16 sljemenaka. Svi su bili postavljeni na keramičku posudu s ostacima spaljenog pokojnika, bez natpisa i ornamenata.
- Na Jezerinama u selu Pritoka 10 primjeraka, jedan dio sa natpisom i ornamentima.
- Na Crkvini u selu Golubić 13, sa natpisom i ornamentima.
- Na kasnoantičkoj nekropoli Dolovi sa pretežno skeletnim sahranjivanjem, u sanducima od složenih kamenih ploča, 10 primjeraka, svi sa natpisom.
- za 2 poklopca nema podataka o lokaciji i uslovima nalaza. [3]
Od 51 nađenih poklopaca, 23 nađena su in situ, od čega je 18 upotrebljeno za poklapanje keramičkih posuda s ostacima spaljenog pokojnika, 4 za poklapanje pepela pokojnika položenog u zemlju i jedan za poklapanje konstrukcije od kamenih ploča.
Natpisi uredi
Od 51-og sljemenastog poklopca nađenih u Bihaćkom polju, 29 je nosilo epigrafske natpise. Manji dio natpisa je sačuvan u potpunosti, ostali su djelimično ili u velikoj mjeri oštećeni.
Domaća imena brojnija su u prvom vijeku naše ere. Uz domaća imena pojavljuju se i autohtone imenske formule (otac, sin, kćer, suprug, supruga), što potvrđuje mišljenje da je sljemenaste poklopce, kao element grobne opreme, upotrebljavalo pretežno domaće, japodsko stanovništvo. Nakon toga, postepeno, i u skladu sa romanizacijom, preovlađuju rimska imena, mada su se autohtona imena i dalje pojavljivala. Poklopci su se u principu izrađivani za mlađe osobe i djecu.
Ornamenti uredi
Uz latinske natpise, na 8 se nalaze urezani ornamenti i na 3 tri kombinacija urezanih i reljefno izrađenih ornamenata.
Ornamentika u vidu šesterolisne rozete, rozete na vitlo i koncentričnih krugovi, u suštini odražava astralne (na prvom mjestu solarne) simbole. Šesterolisna rozeta je vodeći simbol i, kao i na urnama, najčešće se javlja u kombinaciji od tri primjerka, što se povezuju s tri položaja sunca (na izlasku, u zenitu i na zalasku). Na osnovu toga, pokojnici sahranjeni pod sljemenastim poklopcima sa simboličnim ornamentima mogu se uvrstiti među onaj dio japodskog stanovništva koje je, u antičko doba, prihvatio vjerovanja o kretanju duša pokojnika prema Mjesecu i Suncu i nastavku života u astralnim sferama.[4]
Poklopci i urne uredi
Ni jedna japodska kamena urna nije otkrivena in situ, zajedno s ostalom opremom groba, pa ni sa sljemenastim poklopcem. Dio autora smatra da su japodske urne mogle bit pokrivene sljemenastim poklopcima, nađenim većinom na srednjem toku Une, a neki i u Lici, oslanjajući se na činjenicu, da je na donjoj površini nekih, anepigrafskih poklopaca iz Like usječeno ležište koje odgovara obliku urne s ispustima.[5][6][7]
Izvori uredi
- ↑ „Nenad Cambi: BILJEŠKA O JAPODSKIM URNAMA I SARKOFAZIMA”. Sveušilište u Zadru, Zadar, 2003.. Pristupljeno 5. 9. 2023.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Branka Raunig: Sljemenasti poklopci iz Bihaćkog polja - Jezerine u Pritoci, s.98.”. ANUBiH - Godišnjak, knjiga 34 (XXXVI)- Sarajevo, 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2023-11-17. Pristupljeno 5. 9. 2023.
- ↑ „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Antonia Kovač: Japodske urne”. Sveušilište u Zadru, Zadar, 20018.. Pristupljeno 5. 9. 2023.
- ↑ „DUJE RENDIĆ-MIOČEVIĆ: O NEKIM ZANEMARENIM KOMPONENTAMA KOD »JAPODSKIH URNI« Uz problem njihova datiranja”. Filozofski fakultet u Zagrebu. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „I. Šarić: Japodske urne u Lici”. Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu, Vol. 9 No. 1, 1975.. Pristupljeno 9. 2. 2023.