Irski rat za nezavisnost
Irski rat za nezavisnost (engleski: Irish War of Independence; irski: Cogadh na Saoirse), također poznat i kao Anglo-irski rat (engleski: Anglo-Irish War) je bio oružani sukob koji se od 1919. do 1921. vodio u Irskoj između irskih nacionalista okupljenih u Irsku republikansku armiju (IRA) na jednoj, i britanskih vojnih, policijskih i paravojnih formacija te unionističkih milicija na drugoj strani. Uzroci sukoba su bili u višedecenijskom nezadovoljstvu većine irskog (katoličkog) stanovništva britanskom vladavinom, odnosno političkom unijom sa pretežno protestantskom Velikom Britanijom, kao i neuspjeh pokušaja britanske vlade da spor otkloni projektom irske autonomije; tome je u velikoj mjeri pridonijelo izbijanje prvog svjetskog rata čije su političke i ekonomske posljedice, ali i krvavo gušenje Uskršnjeg ustanka 1916. godine dodatno radikalizirale brojne Irce te ih okrenuli prema dotada marginalnoj stranci Sinn Fein. Njeni predstavnici su na britanskim parlamentarnim izborima 1918. godine osvojili 70 % svih mjesta u Irskoj, te se potom okupili u Dublinu i 21. januara 1919. donijeli deklaraciju o nezavisnosti irske, a što je datum koji se tradicionalno uzima kao početak sukoba. Njegov tok je karakteriziralo odsutstvo konvencionalnih okršaja, s obzirom na to da je IRA koristila gerilsku strategiju usmjerenu na policiju i vojne jedinice u izoliranim oblastima; britanske vlasti su na to nastojale odgovoriti korištenjem paravojnih formacija od kojih su na zao glas došli dobrovoljci iz Britanije poznati kao Black and Tans. Sukob, koji je eskalirao od decembra 1920. godine je osim vojnih akcija uključivao i brojne likvidacije civila na obje strane, a u pretežno protestantskom Ulsteru su njene glavne žrtve bili manjinski katolici. U Britaniji, koja se još ekonomski i psihološki oporavljala od prvog svjetskog rata rata, sukob u Irskoj je s vremenom postao izuzetno nepopularan; njena vlada je stoga pristala na primirje proglašeno 11. jula 1921. godine. Slijedili su pregovori tokom kojih je postignut kompromisni Anglo-irski sporazum u decembru 1921. kojim je Irska podijeljena na južni dio - Irsku Slobodnu Državu kao de facto nezavisni britanski dominion - i Sjevernu Irsku koja je ostala pod neposrednom britanskom vlašću. Iako današnji teoretičari znaju ishod rata nazivati prvim uspješnim primjerom strategije asimetričnog ratovanja, veliki dio stanovnika nove države njime nije bio zadovoljan, što je dovelo do kratkog ali krvavog građanskog rata, a pola vijeka kasnije u Ulsteru i do dugotrajnog sukoba katolika i protestanata.
| Irski rat za nezavisnost | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Dobrovoljci IRA-ine 3. tipererijske brigade | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Irska Republika
|
 Ujedinjeno Kraljevstvo
| ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
| vojni komandanti: Michael Collins Richard Mulcahy Cathal Brugha i ostali lokalni komandanti oolitički vođe: Éamon de Valera |
vojni komandanti: Lord French Nevil Macready Henry Hugh Tudor Henry Wilson politički vođe: David Lloyd George Hamar Greenwood Winston Churchill | ||||||||
| Snage | |||||||||
| Irska republikanska armija ~15.000 (na papiru 100.000 ali je samo 15.000 sudjelovalo u operacijama, od toga samo 3000 istovremeno) | Britanska vojska ~20.000 Kraljevska irska policija (RIC) 9700 -Black and Tans 7000 -Pomoćna divizija 1400 Ulsterska specijalna policija (USC) 4000 | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| ~550 mrtvih[1] | 714 mrtvih, od toga: -410 mrtvih pripadnika RIC -261 britanskih vojnika -43 mrtvih pripadnika USC [2] | ||||||||
| ~750 civils ubijeno[3] Ukupno mrtvih: ~2,014 | |||||||||
Izvori uredi
- ↑ (Hopkinson, Irish War of Independence pp. 201-202).
- ↑ Hopkinson, Irish War of Independence, pp. 201-202. Hopkinson lists 363 RIC killed in Southern Ireland 1919-21, Robert Lynch, the Northern IRA and the Early Years of Partition, gives a figure of 38 RIC and 43 USC personnel killed in Northern Ireland 1920-22 p. 227 and p. 67. The RIC casualty figure includes 4 Dublin Metropolitan Policemen and 2 Harbour Police.
- ↑ Hopkinson lists 200 killed in southern Ireland 1919–21,Richard English, Armed Struggle, a History of the IRA, gives a total of 557 killed in Northern Ireland in 1920-1922 pp. 39-40.
Vanjske veze uredi
- War Of Independence website for Clare and Galway Arhivirano 2011-02-21 na Wayback Machine-u
- Chronology of Irish History 1919 - 1923 Arhivirano 2007-05-24 na Wayback Machine-u
- Cork's War of Independence
- Eleven killed in an IRA gun ambush outside Dromkeen Arhivirano 2005-11-18 na Wayback Machine-u 3 February 1921, on the Limerick Leader web site.
- The Irish Story archive on the war
- The Irish War website
- of I. War memorials related to the Irish War of Independence
- Irish History Links for the War of Independence Arhivirano 2019-09-11 na Wayback Machine-u