Ilirski ratovi
Ilirski ratovi je zajednički naziv za tri pohoda koje je Rimska Republika poduzela protiv Ilirske kraljevine na istočnoj obali Jadrana u svrhu suzbijanja piratstva - 229. pne., 219. pne. i 168. pne. Prvi je pohod poduzet protiv kraljice Teute, drugi protiv Demetrija Hvarskog i treći protiv Gencija. Prvi ilirski rat 229. pne. je predstavljao prvi prodor rimske vojske i mornarice istočno od Apeninskog poluotoka.[1]
.png)
| Prvi ilirski rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dio Ilirskih ratova | |||||||||
| |||||||||
| Zaraćene strane | |||||||||
| Rimska Republika | Ilirija | ||||||||
| Komandanti | |||||||||
| Lucius Postumius Albinus Gnaeus Fulvius Centumalus |
Teuta | ||||||||
Prvi ilirski rat uredi
Prvi ilirski rat je trajao od 229. pne.[2] do 228. pne.. Povod je bila rimska zabrinutost za trgovačke rute u Jadranu, povećana nakon prvog punskog rata
Uspon pod Agronom uredi
Pod kraljem Agronom došlo je do uspona Ardijejskog kraljevstva i transformacije u respektabilnu pomorsku državu. Njihova mornarica koristila je lembe, manje i brze brodove, koji su prevozili i do 50 pješadinaca. Vješto korišteći pješadiju i mornaricu, sistematski je napadao grčke kolonije, osvojio dijelove Epira i preuzelo kontrolu na ostrvom Hvarom, gdje je u njegovo ime vladao Demetrije Hvarski. U to vrijeme propala je Epirska kraljevina i stvorena savezna država od epirskih pokrajina, što su koristili Grci, Makedonci i Iliri. Agron je sklopio savez sa makedonskim kraljem Demetrijem II Makedonskim i prepustio mu sukobe sa Dardancima.[3]
U sukobima u Epiru 231. god. pne, pojavljuju se i Iliri na makedonskoj strani. U bitki kod Meliona porazili su grčke etolske snage, opustošili područje i vratili se sa bogatim plijenom. Agron je proslavio pobjedu, ali je podlegao od prevelikog pića.[4]
Teutina vojna dejstva uredi
Agronova udovica i nasljednica Teuta nije znala sačuvati državu onako jakom kakvu je naslijedila od Agrona. Pod pritiskom nezadovoljnih plemenskih poglavara dopustila je gusarenje, što su, čini se, njezini prethodnici bili ograničili. Možda da bi smirila nezadovoljne plemenske poglavare, već 230. god. p.n.e. poslala je marnaricu i vojsku na Peloponez (Elida i Mesenija). U povratku su osvojili Foiniku u Epiru, koja je bila najbogatije mjesto u Epiru i središte trgovine sa Italijom. Miješanje Ilira u tu trgovinu dovelo je po prvi put rimske snage na Jadran. Rimljani su bili svjesni opasnosti za jadransku obalu Italije od napada sa mora. Zbog toga su rimski građani 246. god. naselili koloniju u Brindiziju da bi nadgledali Jonski zaliv. Za vrijeme okupacije Foinike, Iliri su povremeno napadali italijanske trgovačke brodove.
U vrijeme dok je ilirska vojska bila gospodar situacije u Epiru, pojavila se za ilirsku državu nova opasnost. Dardanci, koji su dotle vodili niz ratova protiv Makedonaca krenuli su sada i protiv Teutine države. Povratkom ilirske vojske na sjever, koju je predvodio Skerdileda opasnost od Dardanaca je otklonjena.
Teuta je nastavila svoju ekspanzivnu politiku i prema srednjodalmatinskim otocima, posebno najznačajnija među njima Issa (Vis). Iliri osvajaju i tu posljednju grčku koloniju, pa su Grci potražili zaštitu u novoj vojnoj sili koja je u to doba postajala sve prisutnijom na Jadranu - Rimu.
Rimski Senat, nakon što je zanemarivao ranije optužbe, poslao je izaslanstvo Teuti u kojem su bili braća Gaj i Lucijc Korunkanije, a njima se pridružio i grk Kleemporos sa Visa. Historičar Polibije dao je verziju boravka izaslanstva koja je imala za cilj da opravda rimsku invaziju Ilirije.[4] Nakon što je Teuta izjavila da nije u mogućnosti prekinuti tradiciju privatnog gusarstva, jedan od izaslanika izgubio je živce i obećao da će "poboljšati odnose između vladara i podanika u Iliriji". Kraljica je to saslušala "sa ženskom strašću i nerazumnim bijesom", i naredila da se drski izaslanik ubije prilikom povratnog putovanja.[4]
Teuta je ponovo naredila pomorski pohod na jugu i Iliri osvajaju Krf i opsjedaju Drač. Tako su zagospodarili cijelom obalom sjeverno od Korintskog zaljeva do ušća Neretve, i pomorskim pravcima prema Siciliji i Italiji.
Tok rata uredi
Smrt rimskog izaslanika[5] po naredbi Teute[6] te napadi na brodove italijanskih trgovaca pod rimskom zaštitom, prouzrokovali su odluku rimskog Senata da preko mora pošalje vojsku pod komandom konzula Lucija Postumija Albina i Gneja Fulvija Centumala.
Rimski konzul Fulvije je isplovio sa 200 brodova da bi razbio opsadu Krfa, nakon što je već stupio u tajne pregovore sa Demetrijem, koji je pao u Teutinu nemilost. Sa njegovim pristankom ilirska posada se predala. Grad je postao prijatelj Rima i od tada će se oslanjati na rimsku zaštitu. U daljem toku rata Demetrije je služio kao savjetnik rimskim vojskovođama. U međuvremenu je konzul Postumije doveo vojsku od 20.000 vojnika i 2.000 konjanika preko Brindizija do Apolonije, koja se tada pridružila Rimljanima i primljena u njihovu zaštitu. Flota pod Fluvijem je došla do Apolonije i dvije su se vojske uputile prema Epidamnu (Drač). Tu su natjerali Ilire da napuste opsadu i rasprše svoje snage.
Vojska je nastavila u unutrašnjost među ilirske narode u zaleđu. Rimljani su primili delegacije mnogih naroda, među kojima su bili Partini i Atintani i prihvatili njihovu formalnu predaju. Na moru je razbijena blokada Isse (Visa) koji je takođe primljen pod rimsku zaštitu. Rimski brodovi prošli su obalom, napadajući utvrđene gradove. U bitki kod nepoznatog Nutrija, Rimljani su izgubili jednog magistrata i nekoliko vojnih zapovjednika. Sama kraljica Teuta se povukla u Risan i Rimljani su prekinuli vojna dejstva.
Konzuli su predali Iliriju Demetriju, a vojsku povukli u Epidamn, odakle su se vratili u Italiju pod Fluvijem. Drugi konzul prikupio je 40 brodova i neke savezničke vojne jedinice i ostao na jadranskoj obali, kontrolišući Ilire. Teuta je poslala izaslanike u Rim i zaključen je ugovor. Iliri su povukli zapadno od Drima, i nisu smjeli koristiti puteve prema Makedoniji, čime im je uskraćena mogućnost saradnje sa saveznikom u borbi protiv Grka. Teuta je ostala u Risnu, a više od dva broda nisu smjeli ploviti južnije od Lješa, i to nenaoružana.[4] O svemu su obavješteni i rimski saveznici u Grčkoj.
Rimljani su sada kontrolisali strateške luke Epidamn, Apoloniju i Krf. U zaleđu su Partini i Amantini na jugu dobili status rimskih podanika.
Rimljani u tom času nisu bili spremni da se upuste u odlučujuće sukobe s llirima i na vojnu konsolidaciju stečenih pozicija, ali su zato intervenciju u balkanskom prostoru iskoristili za svoiu političku afirmaciju. Posebno su kod Grka željeli ostavili utisak zaštitnika njihovih interesa i protivnika barbarskih llira, opasnih gusara koji nisu poštovali civilizirane običaje na moru. Zbog toga je rimski senat poslao poslanstvo Atenjanima i drugim Grcima s porukom da je odsada Jadranom slobodna plovidba ne samo za italske nego i za grčke trgovačke brodove. Vjerujući da su u Rimljanima našli saveznika protiv Ilira, Grci su im u znak zahvalnosti dopustili da prisustvuju Olimpijskim igrama, priznajući ih tako civiliziranim narodom.[7]
| Drugi ilirski rat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dio Ilirskih ratova | |||||||
| |||||||
| Zaraćene strane | |||||||
| Rimska Republika | Ilirija | ||||||
| Komandanti | |||||||
| Lucius Aemilius Paullus | Demetrije Hvaranin | ||||||
.svg)
.png)
Drugi ilirski rat uredi
Drugi ilirski rat je trajao od 220. pne. do 219. pne. Pokrenuo ga je Demetrije Hvaranin, koji je naslijedio Teutu i oženio Triteutu, majku maloljetnog prijestolonasljednika Pinesa. Bio je uvjeren kako su njegovi rimski sizereni prezauzeti borbom borbom protiv Gala u Cisalpinskoj Galiji, odnosno pripremama za predstojeći rat protiv Hanibala. U Grčkoj je još uvijek bila kaotična situacija, koja se oporavljala od posljedica kleomenskog rata.[4]
uredi
Dok su Rimljani ratovali sa Galima u oko rijeke Po u sjevernoj Italiji, od 225- 222. god. pne, Demetrije je sklopio savez sa Histrima, o napadu na rimske brodove za snabdjevanje.Istovremeno je odvojio Piruste od rimskog saveza i ponovo ih priključio Ardijejskom kraljevstvu. Zatim je prekršio sporazum iz 228. god. pne, otplovio južno od Lješa i odao se piratstvu, nastojeći ojačatii ilirsku moć na štetu Rima.
Demetrije je obnovio savez sa Makedonijom, pod vodstvom kralja Antigonom Dosonom. Godine 222. pne ilirski korpus od 1.600 ljudi istakao se pod vodstvom Demetrija u borbi kod Salasije, gdje su Makedonci dobili odlučnu bitku protiv Spartanaca.[4]
U ljeto 221. god. pne, kada je porasla napetost u Grčkoj i kada je Makedonija sklopila savez sa Ahajskom ligom protiv Etolske lige, Iliri su napadali na svoj tradicionalni način. Slijedeće gpdine, Demetrije i Skerdilaid su isplovili južno od Lješa sa flotom od 90 ilirskih lakih brodova (lembi). Nisu osvojili grad Pil, ali su zarobili zarobili još 50 brodova. S tom je flotom Demetrije nastavio pohod na Kiklade, nakon čega se vratio u Iliriju. Skerdilaid je i dalje ratovao i pljačkao po Peloponezu.[4]
Tok rata uredi
Za razliku od Teute, Demetrije se spremao za rat sa Rimom. Postavio je svoju posadu u Dimalu, tvrđavi u zaleđu Apolonije, potukao još neke protivnike, a na svom rodnom Hvaru iskrcao posadu od 6.000 ljudi.[4]
U međuvremenu su Rimljani opremili flotu pod Lucijem Emilijem Paulom, koji je tri godine kasnije poginuo u bitki kod Kane. Rimljani su željeli osigurati istočnu jadransku obalu pred odlučujuću bitku protiv Hanibala, u okviru Drugog Punskog rata 218-201. god. pne. Napali su i za sedam dana osvojili Dimale, jedno od glavnih Demetrijevih uporišta. Odatle je rimska flota otplovila na sjever gdje su ih očekivali dobro opremljeni Iliri u čvrsto fortificiranom gradu, današnji Stari Grad na Hvaru. Emelije nije želio rizikovati frontalni napad na tvrđavu nego je po noći iskrcao pješadiju u šumu na ostrvu. Narednog dana poslao je manju flotu prema utvrđenom gradu. Demetrije je izašao iz tvrđave u namjeri da na kopnu dočeka neprijatelja. Tada su se iz šume pojavili skriveni Rimljani, i Iliri se nisu mogli oduprijeti napadu iz dva pravca. Tako su Iliri 218. god. izgubili bitku i Drugi ilirski rat. Demetrije je uspio napustiti ostrvo i otići u Makedoniju kod novog kralja Filipa V.
Poslije uredi
Rimljani su razorili utvrđenja na Hvaru, a Emelije se vratio u Rim i proslavio pobjedu. Otklonjena je opasnost na istočnoj obali i Rimljani su povratili sva ona dostignuća poslije Prvog ilirskog rata. Tražili su izručenje Demetrija, ali je to Filip odbio. Iliri su morali i platiti sva zaostala dugovnja i reparaciju poslije rata. Ovaj je sukob poslužio kao predigra za prvi makedonski rat.[6]
Treći ilirski rat uredi
Treći ilirski rat je predstavljao dio trećeg makedonskog rata, koji je izbio 171. pne. Na samom početku je ilirski kralj Gencije stao na stranu Rima.
Savez sa Makedonijom uredi
Kad je nizom uspješnih vojnih akcija tokom trećeg makedonskog rata sa Rimom (170.-169. god. pne.) došao nadomak Gencijevom kraljevstvu, kralj Perzej slao je tri poslanstva da bi se ilirski kralj privolio na savez. Gencije je pristao ući u rat protiv Rimljana, ali uz odgovarajuće garancije i svotu od 300 talenata srebra.[8] Ugovor je zaključen u Diumu u termaničkom zaljevu. Izdvojeno je 300 talenta iz makedonske kraljevske blagajne i obilježeno ilirskim pečatom. Deset talenta je poslano Genciju i izvršen pritisak da počne sa neprijateljstvima protiv Rimljana. Kada je Gencije zarobio dvojicu rimskih izaslanike, Perzej je opozvao pomoć u uvjerenju da je Gencije sada njegov saveznik.
Tok rata uredi
Gencije je sakupio vojsku od 15.000 boraza kod Lješa. Krenuo je 10 km.prema Dirahiji i počeo napadati Basaniju, grad pod rimskom kontrolom. Njegov polubrat Kavarancije je sa 1.000 vojnika i 50 konjanika krenuo prema nepoznatim Kavima. Rimska vojska od 30.000 vojnika pod Lucijem Anicijem Galom bila je stacionirana u Apoloniji, gdje je na njihovoj strani bilo i 2000 Partina sa 200 konjanika. Iliri su napali i sa mornaricom. Borba se završila povlačenjem Ilira do utvrđenog Skadra, gdje je Gencije očekivao pomoć brata Kavarancija. Kad mu je brat uhvaćen, zajedno sa ženom i djecom, Gencije se predao i odveden u Rim.[9]
Poslije uredi
To je olakšalo Rimljanima da poraze Makedonce iste godine.[10]
Ilirija je najzad osvojena 168. p. n. e, i nakon 40 godina borbi, postala rimska provincija - Ilirikum.[11]. Bila je to prva teritorija koju se Rimljani preoteli od Ilira i sa te obale nastaviće se daljnja rimska osvajanja cijelog Balkana. Podijeljena je, po Anicijevoj formuli, na tri oblasti:
Nakon pobjede nad Gencijem, Lucije Anicije Galo je u Skadru sazvao 167. god. p. n. e. veliki sabor domorodačkih poglavara i predstavnika. Odlukom rimskog senata svi su oni ostali slobodni i immunes (oslobođeni poreza). Isti status su dobili i Daorsi, zato što su tokom borbe prešli na rimski stranu. U odluci o miru ne spominju se Ardijejci, pleme za koje mnogi vežu nastanak i istoriju ilirskog kraljevstva.
Gencijevo ime nalazi se u dvije verzije tzv. trjufmalnih fasta. Prvu i službenu verziju tih fasta predstavljaju poznati Kapitolijski fasti kojima su uredno registrovani svi istorijski trijumfalni akti, počevši od godine osnivanja Rima. Uz godinu 167 registrovana su tri trijumfa, od kojih dva uz pobjedu nad Makedoncima i njihovim kraljem Perzejem, a treća uz pobjedu nad kraljem Gencijem i Ilirima. U detaljnijem opisu, kao plijen, navodi se i ogromna količina dragocjenosti i ilirskog srebrenog novca. U lokalnoj verziji trjumfalnih fasta grada Urbs Salvia, u centralnoj Italiji, spominje se isti događaj.[9]
Nije poznat datum njegove smrti. Uklanjanje Gencija značilo je i kraj kraljevstva Ilira i njihove političke nezavisnosti. Rim je anektirao cijelu Iliriju te je ona postala nova provincija - Ilirikum.[11]
Literatura uredi
- Papazoglu, Fanula (1969). Porijeklo i razvoj ilirske države. ANUBiH - DJELA KNJIGA XXX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l. SARAJEVO. Arhivirano iz originala na datum 2020-07-14. Pristupljeno 2021-08-28.
- Miočević, Duje Rendić (1968). Ilirski vladari u svjetlu numizmatičkih i epigrafskih izvora. Historijski zbornik, Povijesno društvo Hrvatske, Zagreb. Arhivirano iz originala na datum 2020-01-30. Pristupljeno 2018-12-11.
- Eckstein, Arthur. “Polybius, Demetrius of Pharus and the Origins of the Second Illyrian War.” Classical Philology 89, no. 1 (1994): 46–59
- Gruen, Erich S. (1984). The Hellenistic World and the Coming of Rome: Volume II. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-04569-6 (2 vols)
- Zock, Paul A. (1998). Ancient Rome: An Introductory History. Oklahoma: University of Oklahoma Press.
Izvori uredi
- ↑ Gruen, 359.
- ↑ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, p. 120, ISBN 0-631-19807-5,Page 160,"... ' Rimska invazija na Iliriju iz 229. god. pne. zatekla je Teutu i sve Ilire potpuno nespremnim. Čim se vrijeme poboljšalo poslala je na jug novu pomorsku ekspediciju..."
- ↑ Papazoglu, 1969
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 John Wilkes - Iliri; Laus, Split 2001
- ↑ http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=App.+Ill.+2.7,Appian, The Foreign Wars (ed. Horace White)THE ILLYRIAN WARS,The Illyrian vessels attacked the ambassadors on their voyage and slew Cleemporus, the envoy of Issa, and the Roman Coruncanius; the remainder escaped by flight.
- ↑ 6,0 6,1 Zock, 99.
- ↑ „Aleksandar Stipčević: Iliri - povijest, život, kultura”. Školska knjiga, Zagreb, 1989. s.42. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „N.G.L. Hammond, F.W Wallbank - A HISTORY OF MACEDONIA”. Oxford university press, 2001. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 9,0 9,1 Miočević, 1968
- ↑ 10,0 10,1 „Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA”. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Arhivirano iz originala na datum 2023-06-26. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 11,0 11,1 1911 Encyclopedia Britannica, Volume 14
.jpg) |
|
Ilirski vladari
Ilirski gradovi
Abri - Albani - Amantini - Andizeti - Ardijejci - Azali - Arijani - Autarijati - Bilioni - Breuci - Glindioni - Dalmati - Daorsi - Dasareti - Derentini - Deuri - Dezitijati - Dindari - Dicioni - Dokleati - Enhilejci - Grabi - Haonci - Helidonci - Jasi - Kolapijani - Labeati - Mezeji - Melkumani - Molosi - Partini - Piketi - Pirusti - Salentini - Sardeati - Taulanti Ilirsko-tračanska Dardanci - Galabri - Peonci - Tunati Ilirsko-keltska Ilirsko-venetska Histri - Japodi - Karni - Katari - Liburni Nezavisna |