Hebrejski brojevi

Hebrejski brojevi (brojke) su deo sistema predstavljanja brojeva putem hebrejskog alfabeta.

Brojevni sistemi po kulturama
Hindu-Arapski brojevi
Zapadnoarapski Indijska familija Kmerski	Istočnoarapski Brami Tajski
Istočnoazijski brojevi
Kineski Sučou	Računski štapići Mongolski
Alfabetski brojevi
Abžadski Jermenski Ćirilični Ge'ez	Hebrejski Grčki (Jonski) Āryabhaṭa
Ostali sistemi
Atički Vavilonski Egipatski Inuitski	Etrurski Majanski Rimski Polje urni
Spisak tema o brojevnim sistemima
Pozicioni sistemi po bazama
Dekadni (10)
2, 4, 8, 16, 32, 64
1, 3, 6, 9, 12, 20, 24, 30, 36, 60, još…

Princip predstavljanja brojeva

Osim što je alfabetski, sistem je i kvazidecimalan. Nema posebne oznake za nulu, numeričke vrednosti pojedinačnih slova se sabiraju (tj. nema pozicione notacije). Zasebna slova imaju jedinice (1, 2, ..., 9), desetice (10, 20, ..., 90), ali samo prve četiri stotine (100, 200, 300, 400). Ostale stotine (500, 600, 700, 800 i 900) su predstavljene zbirovima dva ili tri slova koja predstavljaju prve četiri stotine. Za predstavljanje brojeva od 1.000 do 999.999 ponovo se koriste isti brojevi kao hiljade, desetine hiljada i stotine hiljada. Ove transformacije se dosta koriste u gematriji (jevrejskoj numerologiji).

U današnjem Izraelu, decimalni sistem (hindu-)arapskih brojeva se koristi skoro uvek (npr. za novac, izražavanje starosti, datum na građanskom, tj. gregorijanskom, kalendaru). Hebrejski brojevi se koriste samo u naročitim slučajevima, npr. uz hebrejski kalendar ili za numerisanje spiska (slično kao a, b, c, d...), za referenciranje biblijskih stihova itd.

Brojke

Decimalno	Hebrejski	Glif	Kardinalni broj (jedan, dva, tri...)		Redni broj (prvi, drugi, treći...)
			Muški rod	Ženski rod	Muški rod	Ženski rod
0	N/A		efes (אֶפֶס)		N/A
1	Alef	א	echad (אֶחַד)	achat (אַחַת)	rishon (‎רִאשׁוֹן‏)	rishonah (‎רִאשׁוֹנָה‏)
2	Bet	ב	shnayim (שְׁנַיִם)	shtayim (שְׁתַּיִם)	sheni (‎שֵׁנִי‏)	shniyah (‎שֵׁנִיָה‏)
3	Gimel	ג	shlosha (שְׁלוֹשָׁה)	shalosh (שָׁלוֹשׁ)	shlishi (‎שְׁלִישִׁי‏)	shlishit (‎שְׁלִישִׁית‏) or shlishiyah (‎שְׁלִישִׁיָה‏)
4	Dalet	ד	arba'a (אַרְבַּעה)	arbah (אַרְבַּע)	revi'i (‎רְבִיעִי‏)	revi'it (‎רְבִיעִית‏)
5	He	ה	chamisha (חֲמִשָּה)	chamesh (חָמֵשׁ)	chamishi (‎חֲמִישִׁי‏)	chamishit (‎חֲמִישִׁית‏)
6	Vav	ו	shisha (שִׁשָּׁה)	shesh (שֵׁשׁ)	shishi (‎שִׁשִּׁי‏)	shishit (‎שִׁשִּׁית‏)
7	Zajin	ז	shiv'a (שֶׁבַעה)	sheva (שֶׁבַע)	shvi'i (‎שְׁבִיעִי‏)	shvi'it (‎שְׁבִיעִית‏)
8	Het	ח	shmonah (שְׁמוֹנָה)	shmoneh (שְׁמוֹנֶה)	shmini (‎שְׁמִינִי‏)	shminit (‎שְׁמִינִית‏)
9	Tet	ט	tish'a (תֵּשַׁעה)	tayshah (תֵּשַׁע)	tshi'i (‎תְּשִׁיעִי‏)	tshi'it (‎תְּשִׁיעִית‏)
10	Jod	י	assara (עֲשָׂרָה)	eser (עֶשֶׂר)	asiri (‎עֲשִׂירִי‏)	asirit (‎עֲשִׂירִית‏)
20	Kaf	כ	esrim (עֶשְׂרִים)
30	Lamed	ל	shloshim (שְׁלוֹשִׁים)
40	Mem	מ	arba'im (אַרְבָּעִים)
50	Nun	נ	chamishim (חֲמִשִּׁים)
60	Sameh	ס	shishim (שִׁשִּׁים)
70	Ajin	ע	shiv'im (שִׁבְעִים)
80	Pe	פ	shmonim (שְׁמוֹנִים)
90	Cadi	צ	tish'im (תִּשְׁעִים)
100	Kof	ק	me'a (מֵאָה)
200	Reš	ר	matayim (מָאתַיִם)
300	Šin	ש	shlosh meot (שְׁלוֹשׁ מֵאוֹת)
400	Tav	ת	arba meot (אַרְבַּע מֵאוֹת)
500	Tav Kuf ili Haf Sofit	ת"ק ili ך	chamesh meot (חֲמֵשׁ מֵאוֹת)
600	Tav Reš ili Mem Sofit	ת"ר ili ם	shesh meot (שֵׁשׁ מֵאוֹת)
700	Tav Šin ili Nun Sofit	ת"ש ili ן	shva meot (שְׁבַע מֵאוֹת)
800	Tav Tav ili Pei Sofit	ת"ת ili ף	shmone meot (שְׁמוֹנֶה מֵאוֹת)
900	Tav Tav Kuf ili Cadi Sofit	תת"ק or ץ	tsha meot (תְּשַׁע מֵאוֹת)
11: achad asar/achat esre, 12: shneim asar/shteim esre, 13: shlosha asar/shlosh esre, 14: arba'a asar/arba esre, 15: chamisha asar/chamesh esre, 16: shisha asar/shesh esre, 17: shiv'a asar/shva esre, 18: shmona asar/shmone esre, 19: tish'a asar/tsha esre
1000: elef, 2000: alpaim, 10 000: aseret alafim, 100 000: mea elef, 1 000 000: miliyon, 1 000 000 000: miliyard

Primedba: Za redne brojeve veće od 10, koriste se kardinalni brojevi.

U govoru i pisanju

Hebrejske reči imaju muški i ženski rod. Ako se samo broji, koristi se ženski rod, osim za echad (jedan, dv(ij)e, tri...). Inače se koristi odgovrajući rod (dva dečaka, dve devojčice...). I predmeti su muškog ili ženskog roda (npr. knjiga [sefer] je muškog roda).

Prvo se piše broj, zatim imenica (npr. shlosha yeladim). I ovde je "jedan" poseban, jer ide iza imenice (npr. yelad echad). Broj dva je specifičan jer menja oblik kada opisuje broj neke imenice - shnayim (m.) i shtayim (ž.) postaju shney (m.), i shtey (ž.). Mešovite grupe se uvek tretiraju kao da su muškog roda.

Računanje

Hebrejski brojevni sistem deluje aditivnim principom u kojem se brojevne vrednosti pojedinih slova sabiraju u ukupnu vrednost. Npr. 177 je predstavljeno kao קעז tj. 100 + 70 + 7 = 177.

Matematički gledano, ovo zahteva 27 slova, po devet za sve jedinice, desetice i stotine. Ali u praksi, poslednje slovo (tav = 400) se koristi u kombinaciji sa sobom i/ili drugim slovima od kof (=100) nadalje za prikazivanje brojeva počevši od 500. Alternativno, hebrejski alfabet od 22 slova se može proširiti do 27 upotrebom 5 sofeet (finalnih) oblika hebrejskih slova.

Glavni izuzeci

Po konvenciji, brojevi 15 i 16 se predstavljaju kao ‫ט״ו‬ ‎(9 + 6) odn. ‫ט״ז‬ ‎(9 + 7). Ovo je da bi se u svakodnevnom pisanju izbegla upotreba dvoslovnih kombinacija י–ה ‭(10 + 5)‬ i י–ו ‭(10 + 6)‬, koje su alternativne pisane forme Božijeg imena. Ovo bi u hebrejskom kalendaru odgovaralo datumima oko punog meseca (jer meseci u tom lunisolarnom kalendaru počinju oko mladine).

Kombinacije koje bi mogle biti jednake rečima sa negativnom konotacijom se ponekad izbegavaju promenom reda slova. Npr. ‫תשמ״ד‬ ("ti ćeš - " ili "to će biti uništeno") se alternativno može napisati ‫תשד״מ‬.

Oznaka broja

Ispred (desno od) poslednjeg (najlevljeg) broja se postavlja znak gershayim kako bi se ukazalo da je neki niz slova broj a ne reč. Npr. 18 → ‫י״ח‬ (Unicode znak U+05F4, liči na dupli navodnik - “)

Ako se radi samo o jednom slovu, dodaje se znak geresh, posle (levo od) tog slova (Unicode znak U+05F3, liči na jednostruki navodnik - ‘)

Hiljade i formati datuma

Hiljade se broje zasebno, a broj hiljada prethodi ostatku broja (tj. sa desne je strane, jer se hebrejski piše zdesna nalevo). Nema naročitih znakova koji bi označili da brojanje počinje hiljadama, što teoretski može dovesti do dvosmislice, mada se ponekad koristi jednostruki navodnik iza slova.

Kada se navode godine hebrejskog kalendara u tekućem milenijumu, pisci obično izostavljaju hiljade (u ovom dobu 5 [‫ה‬]), u protivnom ovo se prihvata kao 5×1000, bez dvojbe. Današnji izraelski novac uključuje i hiljade.

Primeri datuma

"Ponedeljak, 15. adar 5764." (5764 = 5×1000 + 400 + 300 + 60 + 4 i 15 = 9 + 6):

Puni oblik (sa hiljadama):

‫יום שני ט״ו באדר ה׳תשס״ד‬

Uobičajeno (bez hiljada):

‫יום שני ט״ו באדר תשס״ד‬

“Četvrtak, 3. nisan 5767.” (5767 = 5×1000 + 400 + 300 + 60 + 7):

Puni oblik (sa hiljadama):

‫יום חמישי ג׳ בניסן ה׳תשס״ז‬

Uobičajeno (bez hiljada):

‫יום חמישי ג׳ בניסן תשס״ז‬

Za današnji datum može se videti npr. traka sa datumima na vrhu Haaretz-ove internet stranice.

Skorije godine

(skraćeni oblik)

5770 (2009–10) = תש"ע

5769 (2008–09) = ‫תשס״ט‬

5768 (2007–08) = ‫תשס״ח‬

5767 (2006–07) = ‫תשס״ז‎‬

5766 (2005–06) = ‫תשס״ו‎‬

5765 (2004–05) = ‫תשס״ה‎‬

Slični sistemi

Alfabetski sistem beleženja brojeva koristi i Abdžadski sistem, a takođe i grčki brojevi, kao i ćirilični brojevi, nastali iz grčkih.

Takođe pogledati

• Značaj brojeva u judaizmu
• Gematrija

Eksterni linkovi

Hebrejski brojevi na Wikimedijinoj ostavi

(na engleskom:)

• http://www.inner.org/gematria/gemchart.htm Arhivirano 2011-12-26 na Wayback Machine-u
• Tajne hebrejske abecede (sr)