Francusko-pruski rat
Francusko-pruski rat, ponekad poznat i kao Njemačko-francuski rat je naziv za oružani sukob koji se između 19. jula 1870. i 10. maja 1871. godine vodio između Francuske i saveza njemačkih država na čelu s Prusijom.
| Francusko-pruski rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 U smjeru kazaljke na satu, od gornje lijeve:
Pruska pješadija kod Spicherena; Jeanniotova slika La ligne de feu iz 1886. (Bitka kod Mars-La-Toura); Wernerov prikaz kapitulacije kod Sedana; Neuvilleova slika Les dernières cartouches iz 1873. (Bitka kod Bazeillesa) | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Drugo Carstvoa |
 Sjevernonjemački Savezb | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
| Snage | |||||||||
| 909,951 | 1,200,000 | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| 756,285 | 116,969 | ||||||||
| a Službeno do 4. rujna 1870., kada je kao službena strana u ratu stupila Treća Republika, koja je formirana za samoga rata. b Savez je kao zaraćena strana sudjelovao, predvođen dakako Prusijom, do 18. siječnja 1871. godine kada ga je zamijenilo novoformirano Njemačko Carstvo. | |||||||||
Uzrok rata bilo je jačanje uticaja Prusije u Njemačkoj i Evropi nakon pobjede u prusko-austrijskom ratu godine 1866. te stvaranje Sjevernonjemačkog saveza koji je imao potencijal da, ukoliko bude ujedinjen s južnim dijelom Njemačke, postane veća sila od dotada dominantne Francuske.
Neposredan povod za rat bio je bezuspješni pokušaj pruske dinastije Hohenzollern da jednog svog člana postavi na špansko prijestolje. Hohenzollerni su odustali nakon francuskog ultimatuma, ali je premijer Otto von Bismarck cijelu aferu objavio u tzv. Emskoj depeši čiji je uvredljivi ton natjerao francusku vladu da pod pritiskom šovinističke javnosti Prusiji objavi rat.
Francuska je u rat ušla uvjerena u brzu pobjedu zbog postojanja profesionalne vojske koja se bila proslavila u krimskom ratu, ratu s Austrijom godine 1859. te bezbrojnim kolonijalnim pohodima. Francuzi su bili naoružani puškom Chassepot koja u to vrijeme bilo najmodernije standarno streljačko oružje na svijetu, a njihove snage su raspolagale i s primitivnim mitraljezima (Mitrailleuse). S druge strane su Prusi imali nadmoć u artiljeriji, ali je glavna prednost bila u postojanju generalštaba na čelu s Helmuthom von Moltkeom - institucije koja je godinama prije izrađivala detaljne ratne planove i koordinirala pokrete vojske do u tančine, u potpunosti koristeći novostvorenu željezničku mrežu.
Ta se prednost pokazala već na samom početku rata kada su se obje vojske sudarile na granici. Francuske snage nisu bile dovoljno koncentrirane, pa su Prusi i njihovi njemački saveznici u svim većim sudarima uspijevali postići lokalnu nadmoć te tjerati na povlačenje u tvrđave. Nova francuska armija na čelu s carem Napoleonom III, oformljena s ciljem da oslobodi te snage, je umjesto toga 1. septembra 1870. godine opkoljena, teško poražena u bitci kod Sedana i prisiljena na predaju.
Vijest u katastrofi je dovela do pada carske vlade i proglašenja francuske Treće republike. Nova republikanska vlada je držala kako su vojni poraz rezultat nesposobnosti starog režima, te da će, kao i 1793. godine, za vrijeme francuske revolucije revolucionarni elan i stvaranje masovne vojske regruta uspjeti preokrenuti stanje na bojištu. No, prije nego što se ta vojska mogla stvoriti, Prusi su uspjeli Pariz staviti pod opsadu, a ubrzo nakon toga okupirati i veći dio sjeverne Francuske.
U pozadini njemačkih snaga se stvorio partizanski pokret tzv. slobodnih strijelaca, koga su Nijemci počeli gušiti uzimanjem talaca i drugim represalijama. U međuvremenu se težište ratnih operacija premjestilo na rijeku Loire, gdje su francuske snage, usprkos povremenih lokalnih uspjeha, pokazale da nisu u stanju osloboditi Pariz od opsade.
Zbog svega toga je 28. januara 1871. potpisano primirje. Nekoliko dana ranije je u okupiranom Versaillesu pruski kralj proglašen njemačkim carem, čime je stvoren Drugi Reich.
Dok su trajali pregovori, radikalno raspoloženi elementi Nacionalne garde, lijevo orijentirani političari i gradska sirotinja u Parizu su se odbili pomiriti s porazom, te su podigli pobunu koja će postati poznata kao Pariška komuna. No taj pokret nije stekao simpatije van područja opkoljenog Pariza, te je ugušen uz pomoć Prusa koje su vladine snage propustili kroz svoje redove.
Mirovnim ugovorom potpisanim 10. maja 1871. Francuska se obvezala platiti veliku ratnu odštetu te Njemačkoj predati pokrajine Alsace i Lorraine u kojima je postojala njemačka nacionalna manjina.
Od toga su mnogo važniji rezultati bila pojava ujedinjene Njemačke kao najjače vojne sile u Evropi, a djelomično zahvaljujući ugljenu iz novih pokrajina nova je država postala i velikom industrijskom silom koja će s vremenom, poput SAD u isto vrijeme, početi ugrožavati primat Britanskog Imperija kao jedine globalne supersile.
No, ujedinjena Njemačka je isto tako na sebe navukla sumnjičavost i neprijateljstvo evropskih sila, pogotovo Francuske u kojoj se razvio revanšizam. Bismarck je stoga veliki dio svoje energije uložio kako bi stečevine rata očuvao diplomacijom i stvaranjem složene mreže vojnih saveza. Kada je ta politika napuštena od strane militantnog cara Wilhelma II. stvoreni su preduvjeti da francusko-pruski rat dobije svoj svojevrsni nastavak u obliku prvog svjetskog rata.
