Fališćani

Fališćani (latinski: Falisci, starogrčki: Φαλίσκοι) bili su drevni italski narod koji je živeo u jugoistočnom delu predrimske Etrurije, na etrurskoj strani reke Tibra. Glavni fališćanski grad bili su Faleriji (Falerii), koji su se nalazili na mestu današnjeg grada Civita Castellana. Cela ta oblast danas pripada pokrajini Laciju. Fališćanski jezik pripadao je grupi italskih jezika i bio je blizak latinskom. Fališćani su isprva činili nezavisnu državnu zajednicu, a zatim su politički i društveno podržavali Etrurce i priključili se savezu etrurskih gradova. Ta bliskost s Etrurcima naposletku je doprinela njihovom pokoravanju i skoro potpunom uništavanju od strane Rimljana.

Raspored italskih jezika u gvozdenom dobu.

Pogled iz blizine Falerija na Monte Sorrate.

Kaciga iz "ratnikovog groba" (8. vek pne.)

Pronađen je samo jedan natpis na kojem se spominje fališćanski endonim: to je natpis iz Novih Falerija s kraja 2. veka n.e., na kome se spominju falesce quei in Sardinia sunt (= "Fališćani koji su na Sardiniji"), gde je falesce oblik nominativa množine. Na jednom etrurskom natpisu nazvani su feluskeś. Latinski se oblik sigurno ne razlikuje mnogo od izvornog imena. Sufiks -sc- karakterističan je za italske etnonime.

Geografija

Fališćani su živeli u oblasti koju su Rimljani zvali "fališćanskom zemljom" (ager Faliscus) i koja se prostirala s desne strane reke Tibra između lokaliteta Grotta Porciosa na severu i Kapene na jugu. Na zapadu, uglovi ove kvadratne oblasti nalazi su se na obroncima Sabatinskih planina na jugu i Ciminskih planina na severu. Uzorci polena iz Braccianskog, Monteroškog i Vikoškog jezera otkrili su da su tamošnje planinske šume bile bogate hrastom i da su do 2. veka pne. bile vrlo guste. Obradivo zemljište nalazilo se između vulkanskih visoravni i reke Tibra. Severna granica te obradive površine išla je ivicom Ciminskih planina, južna je išla duž grebena koji je povezivao Sabatinske planine i Soratsku planinu, a zapadna duž visoravni koje su povezivale dva velika vulkanska jezera. S unutrašnjih obronaka potoci se slivaju prema Tibru; ti su potoci zahtevali izgradnju mreže mostova.

Fališćani su živeli na prirodno zaštićenoj lokaciji, okruženi etrurskim gradovima, od kojih su najvažniji bili Veji na jugu. Na osnovu toga može se pretpostaviti da su istočnu Etruriju isprva nastanjivali Latini, koji su kasnije bili raseljeni ili uključeni u etrursku civilizaciju, a da su Fališćani, s druge strane, ostali zaštićeni u svojim visoravnima. Komunikacija je uglavnom išla Tiburskim putem na zapadnoj obali reke, koja se mogla preći jedino južno od Kapene ili kod lokaliteta Grotta Porciosa na severu. Tu je Flaminijev put, ranije Amerijski put, vodio u unutrašnjost sabinske zemlje kroz dolinu reke Nara. Na zapadu je Kasijev put, odnosno put koji se ranije tu nalazio, vodio je do obale kod grada Sutrija. Fališćani su tako prosperirali zahvaljujući svom položaju na zaštićenoj raskrsnici puteva.

Najvažniji fališćanski grad bili su Faleriji (Falerii), koji je kasnije postao poznat pod imenom Starih Falerija (Falerii Veteres), kad su Rimljani njegove stanovnike preselili na manje branjivu poziciju i osnovali Nove Falerije (Falerii Novi). Oba lokaliteta nalaze se blizu modernog grada Civita Castellana. Drugi fališćanski grad bio je Fescenij (Fescennium), koji se povezuje s fesceninima, improvizovanim pučkim rugalicama u dijaloškom obliku, koji su imali uticaja i na razvoj rimske komedije. Arheolozi su otkrili i druga veća naselja koja antički izvori ne spominju, a koja se nalaze kod Corchiana, Vignanella, Gallesea i Grotte Porciose.

Kultura

Uprkos dominaciji obližnje etrurske civilizacije, Fališćani su sačuvali i mnoga obeležja svog italskog porekla, kao što je poštovanje boginja Junone Kvirite i Feronije, negovanje kulta boga Sorana, o kome su se starali Hirpi, sveštenici koji su planini Sorati jednom godišnje vršili obred koji je uključivao i hod po vatri, te, iznad svega, očuvanje vlastitog jezika.

Historija

Historiju Fališćana obeležila je blizina Rima, od kojih su se, uprkos zajedničkom poreklu, tokom vekovima morali braniti, često u savezništvu s Etrurcima. Njihov je otpor bio skršen 241. pne., kad su Stari Faleriji bili do temelja razoreni i kad je prestala nit fališćanske historije odvojene od rimske.

Fališćani su pokušali da se suprotstave širenju rimske vlasti, počev od dugog rata između Roma i Veja, koji se završio 396. pne. porazom Fališćana i stanovnika Kapene i Veja. Nakon toga Rimljani su zauzeli gradove Kapenu, Sutrij, Nepet, a 394. pne. i Falerije. Mir s Rimljanima nije dugo trajao: kad su se 358. pne. Tarkviniji pobunili protiv Rima, i Fališćani su se digli na oružje protiv svog moćnog suseda, no i ovog su puta bili prisiljeni na predaju (351. pne.). Tada je između Rimljana i Fališćana sklopljen savez, koji je predviđao i stalno prisustvo jednog odreda rimske vojske u Falerijima. Međutim, taj savez nije potrajao i tokom prvog punskog rata Fališćani su se ponovo digli protiv Rimljana, koji su se po završetku rata, 241. pne., surovo obračunali s pobunjenicima: nakon što je u borbama život izgubilo oko 15.000 Fališćana, Rimljani su razorili sam grad Falerije i umesto njega osnovali Nove Falerije (Falerii Novi), koji su bili smešteni na drugoj, pristupačnijoj i ne taako branjenoj lokaciji. U taj grad naselili su preostale stanovnike, lišene sve imovine i dela njihove ranije teritorije, koji je pripojen Rimu kao ratni plen. Nakon pobede nad Fališćanima Rimljani su na Celiju podigli hram posvećen "osvojenoj Minervi" (Minerva capta), gde su podigli kip boginje koji su preneli iz (Starih) Falerija.

Literatura

• Bakkum, Gabriël CLM (2009). The Latin Dialect of the Ager Faliscus: 150 Years of Scholarship. Thesis, University of Amsterdam. Part I. Amsterdam: Amsterdam University Press.