Emanacija
Emanacija (lat: emanatio - isticanje, izviranje, izlivanje; od emanare - isticati) je filozofski pojam koji označava isticanje nečeg nižeg iz nečeg višeg, konačno izviranje svih stvari iz jednog najvišeg izvora.
Emanatizam je shvatanje po kojem svet nastaje neprestanim stvoriteljnim prelivanjem bića, a ne jednokratnim činom stvaranja. Svet mnoštva ističe iz punoće Jednog, slabeći u silaznim stupnjevima. Kao što svetlost postaje slabija što se više udaljuje od izvora, tako i bića postaju nesavršenija udaljujući se od bitka.[1] Otuda postupnost opadanja u prirodi, i nastanak zla. Tvar je ono najniže u procesu emanacije, odsustvo bića, nebiće (me on).
U filozofiji uredi
Antička uredi
Učenje o emanaciji se najpre razvilo u starim istočnim filozofijama, prvenstveno u indijskoj i persijskoj.[1] Filozofska misao Indije, izgradila je teoriju nastajanja sveta putem ishođenja iz Brame:
Kao nit iz pauka, drvo iz semena, valovi iz mora, oganj iz uglja, tako svet izlazi iz Brame...[2]
Na Zapadu su učenje o emanaciji usvojili Plotin, neoplatonisti i ranohrišćanski gnostici. Po učenju novoplatoničara i gnostičara, svet je emanacija božanstva, proishođenje manje savršenog bića iz višeg i savršenijeg.
Plotin razlikuje četiri stupnja bitka: iskon svega, božansko Jedno (Hen) kao izvor bitka; prva emanacija je svetski um (nous) što sadrži ideje kao uzore bića, druga je emanacija svetska duša (psihe), i nakon toga dolazi puka tvar (gr. hile) kao tmina, zlo i nebitak.[1] Tako čovek delimično pripada carstvu duha i duše, delimično materiji, nalazeći se na međi duha i tvari, svetla i tmine. Naporom da se uzdigne do Jednog kao iskona i istine, dobrote i lepote, čovek prelazi obrnut put od tmine do svetlosti, da bi se napokon u mističnom istupljenju (ekstazi), stanju izvan sebe, višem od svake umna spoznaja, stopio s Jednim.
Srednjovekovna uredi
Emanatizam je preko Plotina i njegovih učenika uticao na Pseudo-Dionisija Areopagita i hrišćanstvo u doba Avgustina.[1]
Razmatrajući odnos sveta i boga, Pseudo-Dionisije govori o emanaciji boga u svet stvari. On pokušava da spoji novoplatonsku teoriju o emanaciji sa hrišćanskim učenjem o stvaranju. Budući da bog podaruje postojanje svim postojećim stvarima, kaže se da bog proizvođenjem stvari iz sebe postaje mnogostruk; pa ipak, on istovremeno ostaje jedno.[3] On je bez diferencijacije čak i u procesu emanacije. Bog postoji nedeljivo i ne umnožava sebe u sve pojedinačne, odvojene i mnogostruke stvari. Svet je izlivanje božanske dobrote, ali to nije sam bog.[3] Prema Pseudo-Dionisiju, Bog je "početak i kraj svih stvari", "početak kao njihov uzrok, kraj kao njihova poslednja svrha". Tako je proces umnogostručavanja odlaženje od boga, a proces zajedništva povratak.[3]
Teorija emancije je značajno uticala na srednjovjekovnu arapsku (Averoes), jevrejsku i zapadnu filozofiju, posebno na Jovana Skota Eriugenu, Majstora Eharta, Nikolu Kuzanskog, Đordana Bruna i Jakoba Bemea.[1] Emanacionizam je imao uticaja i na neke pravoslavne teologe poput Grigorija Palame.
Ibn Sina je zastupao metafizičko učenje prema kojem proces svjetskog zbivanja nema početka ni kraja u vremenu, već je neka vrsta emanacije.[4]
Novovekovna uredi
Za Lajbnica, bog je jednostavna iskonska supstancija, čiji su proizvodi sve stvorene monade, koje nastaju od časa do časa neprekidnim isijavanjem božanstva.[5]
Izvori uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Emanacija, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
- ↑ „Artemije Radosavljević, Učenje o metempsihozi i reinkarnaciji sa hrišćanskog gledišta”. Arhivirano iz originala na datum 2009-01-07. Pristupljeno 12. 03. 2009.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 100), Beograd, 1989.
- ↑ Avicena, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
- ↑ Gotfrid Vilhelm Lajbnic, Monadologija (izvod iz dela)