Žarko Zrenjanin
Žarko Zrenjanin - Uča (1902 — 1942), član CK KPJ, politički sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, organizator ustanka u Vojvodini i narodni heroj Jugoslavije.
| ŽARKO ZRENjANIN | |
|---|---|
 | |
| Profesija | učitelj |
| Član KPJ od | 1927. |
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba |
| Narodni heroj od | 5. decembra 1944. |
Predratna biografija uredi
Rođen 11. septembra 1902. godine u selu Izbištu kod Vršca. Potiče iz siromašne seljačke porodice. Osnovnu školu učio je u Vršcu, a gimnaziju u Segedinu, Beloj Crkvi i Pančevu. Završio je učiteljsku školu u Somboru 1923. godine. Još kao đak Učiteljske škole u Somboru prišao je revolucionarnom omladinskom pokretu.
Od 1923. do 1926. bio je učitelj u selu Kanatlarci, u prilepskom srezu. Tu je, 1926, prvi put došao u sukob s predstavnicima vlasti zbog svojih shvatanja. Zbog toga je nekoliko puta hapšen. U julu 1926. premešten je u rodno Izbište. Ovde je organizovao analfabetske kurseve i otvorio narodni univerzitet, osnovao u selima narodne biblioteke i čitaonice. Sarađivao je u prosvetnim i pedagoškim časopisima i politički delovao, preko učiteljskog društva belocrkvanskog sreza, čiji je predsednik bio više godina.
Član je Komunističke partije Jugoslavije postao je 1927. godine, kada je i osnovao prvu partijsku ćeliju u Izbištu. Za sekretar Sreskog komiteta KPJ za Vršac izabran je 1930, a marta 1932. godine izabran je za sekretara Okružnog komiteta KPJ za južni Banat.
U svojoj kući u Izbištu organizovao je malu ilegalnu partijsku štampariju, u kojoj je, februara 1933. godine štampan prvi broj „Lenjinista“ (izašla tri broja), organa OK KPJ za južni Banat. Uvodnike i većinu članaka je sam pisao. Aprila 1933, štampariju je otkrila policija. Tada je Žarko osuđen od Suda za zaštitu države na tri godine robije, koju je izdržavao u Sremskoj Mitrovici i Lepoglavi. Uz Mošu Pijade, Ivana Milutinovića i druge istaknute komuniste, Zrenjanin se borio za prava političkih osuđenika, učestvujući u štrajkovima glađu i drugim akcijama komunista.
Iz zatvora je pušten 6. aprila 1936. godine. Odmah je nastavio politički rad, povezao se s komunistima u Beogradu i partijskom organizacijom u Vršcu. Jula 1936. ponovo je izabran za sekretara OK KPJ za južni Banat, a septembra iste godine izabran je u Pokrajinski komitet KPJ za Vojvodinu. Policija ga je često hapsila i proganjala. Do rata 1941. hapšen je pet puta i mučen u policijskim zatvorima u Petrovgradu, beogradskoj Glavnjači i na Adi Ciganliji.
U godinama uoči rata pripada najistaknutijim aktivistima KPJ. Pored organizacijskog partijskog rada, razvija agitaciju i propagandu. Napisao je mnoge tekstove o nacionalnim, agrarnim i drugim problemima. Stoga je u obnovljenom Privremenom rukovodstvu KPJ za Vojvodinu, krajem 1938, imenovan za sekretara, a u februaru 1939. za političkog sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, i na toj dužnosti ostao do smrti.
Juna 1939. učestvovao je na partijskom savetovanju rukovodećeg aktiva KPJ u Tacnu, ispod Šmarne Gore, u Sloveniji. Tokom 1939. obilazio je partijske organizacije u Vojvodini. Bio je član Inicijativnog odbora Stranke radnog naroda Vojvodine, jedan od autora „Platforme“ u kojoj je istaknuto da će Vojvodina, u budućem uređenju Jugoslavije, biti „autonomna jedinica, s obzirom na svoju posebnu, ekonomsku, socijalnu i nacionalnu strukturu“.
Dana 4. maja 1940. uhapšen je i mučen u zatvoru u Petrovgradu, iz koga je izišao tek 3. oktobra 1940. godine. Iako se nalazio na robiji, na Šestoj pokrajinskoj konferenciji KPJ za Vojvodinu, početkom septembra 1940, izabran je za sekretara PK i delegata za Petu zemaljsku konferenciju KPJ, na kojoj je izabran za člana Centralnog komiteta KPJ.
U decembru 1940. godine pokreće i uređuje ilegalni partijski list „Istina“, organ KPJ za Vojvodinu, u kome piše mnoge tekstove, a u januaru 1941. pokreće list „Trudbenik“, odnosno, na mađarskom jeziku „A dolgozó“ (Radnik).
Drugi svetski rat uredi
U vreme martovskih događaja, rukovodio je antifašističkim demonstracijama u Pančevu i Vršcu.
Učestvovao je na Majskom savjetovanju KPJ u Zagrebu, a zatim organizovao pripreme za oslobodilačku borbu u Vojvodini. U to vreme najviše radi u Banatu i inicijator je stvaranja partizanskih odreda i njihovih oružanih akcija u julu 1941. godine. Posle teških udaraca koje su organizacije KPJ u Banatu i Bačkoj pretrpele u leto i jesen 1941, radi na obnavljanju i konsolidaciji Partije, razrađujući taktiku borbe u skladu tamošnjim uslovima.
Zrenjanin je smatrao da je moskovska protivofanziva znak da KPJ bude spremna za događaje koji bi mogli nastati porazom Vermahta. PK KPJ za Vojvodinu upozorava 1. februara 1942. organizacije Bačke i Baranje da se pripremaju za preuzimanje vlasti, što je u to vreme jedinstven slučaj u Jugoslaviji.[1] Pokrajinsko partijsko rukovodstvo u cirkularu okružnim i mesnim komitetima i sreskim rukovodstvima KPJ i SKOJ-a u Bačkoj i Baranji ocenjuje situaciju kao „krajnje revolucionarnu", jer svakog časa može „da nastupi revolucionarna kriza - momenat za oružani ustanak". U ovom poverljivom cirkularu se kaže:
„Nacionalne snage postavljaju kao svoj krajnji cilj - oslobođenje od okupatora i povratak uglavnom starog stanja. Mi, pak, oslobođenje od okupatora smatramo za prelaznu fazu borbe na putu ka našem krajnjem cilju - izvojevanju sovjetske vlasti".[1]
Gestapo je činio velike napore i organizovao brojne snage da uhvati „crvenog generala“, kako su Zrenjanina nazivali. Početkom novembra 1942. godine, Tito je pozvao Zrenjanina da dođe na slobodnu teritoriju zapadne Bosne i prisustvuje Prvom zasedanju AVNOJ-a. Prilikom priprema za odlazak u Srem, i dalje u zapadnu Bosnu, Zrenjanin je prokazan Gestapu i ubijen je 4. novembra 1942. u selu Pavlišu, kod Vršca.
Nasleđe uredi
Za zasluge u organizovanju revolucionarnog radničkog pokreta i NOB u Vojvodini, Zrenjanin je, 5. decembra 1944, proglašen narodnim herojem.
Od 2. oktobra 1946. godine grad Petrovgrad nosi ime ovog revolucionara – Zrenjanin. Spomenik u istom gradu mu je otkriven 11. maja 1952[2].
Preko 60 naseljenih mesta u Srbiji, uglavnom Vojvodina, imaju ulicu sa imenom Žarka Zrenjanina.
Izvori uredi
Literatura uredi
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.