Švajcarski sistem
Švajcarski sistem je termin vezan za šah.
Šahovski turniri koji se igraju po švajcarskom sistemu obično su otvoreni turniri, eng. Open (svako može da se prijavi za turnir) i za učešće obično se plaća upisnina. Najčešće, ovo su masovni turniri, sa velikim brojem učesnika i posle II svetskog rata postali veoma su popularni u čitavom svetu, tako da su doneli ogromnu korist u popularizaciji šaha. Tvorac ovog sistema je Švajcarac dr J. Miler.
Sistem se može primeniti pri bilo kom broju učesnika i kola, za bilo koju aktivnost (mada se najčešće koristi u šahu) u kojoj se pojavljuju tri rezultata - pobeda, nerešeno (remi) i poraz. Možda jedini nedostatak švajcarskog sistema je činjenica da poslednja kola nose izrazito veću težinu od prvih, odnosno važnija su za konačan plasman igrača. Ako takmičar započne turnir pobedama, u narednim kolima susreće se sa sve jačom opozicijom (zahvaljujući pravilu 2.), pa će ga kasnije lakše dostići igrač koji je započeo turnir porazima.
Pravila uredi
Za švajcarski sistem, karakteristična su tri pravila:
- nijedan igrač ne može igrati sa istim protivnikom dva puta;
- u svakom kolu, igrači za protivnike imaju takmičare koji su im što bliže po broju poena na tabeli;
- posle svakog kola igrači moraju imati što izjednačeniji broj partija koje su odigrali sa belim, i sa crnim figurama.
Slično kao i kod turnira po Bergerovom sistemu, ukoliko je broj učesnika neparan, jedan takmičar u svakom kolu je slobodan pošto nema protivnika, s tom razlikom da slobodan igrač u švajcarskom sistemu dobija poen. Prema pravilima, slobodan je onaj igrač koji je u prethodnom kolu bio poslednji na turnirskoj tabeli. Dodatno, igrač ne može biti slobodan više od jedanput.
Istupanje sa turnira uredi
Na pojedinačnim takmičenjima, igraču koji je istupio sa turnira organizovanog po švajcarskom sistemu upisuju se nule u tabelu ako je taj igrač parovan (crtica ako nije), a protivniku se upisuje ceo poen (kontumacijom). Rejtingovaće se samo odigrane partije.
Na ekipnim takmičenjima, posle jednog meča izgubljenog kontumacijom, ekipa se briše sa takmičenja, a protivnicima se upisuje 50% + ½ poena ako se igra na 6 ili manje tabli, 50% + 1 poen za 7-12 tabli i 50% + 1½ poen za 13-18 tabli.
Deoba mesta uredi
Pobednik turnira je onaj učesnik koji sakupi najveći broj poena. Ukoliko u konačnom plasmanu više učesnika ostvare jednak broj poena, tada se uspešnijim smatra igrač koji je bolji uspeh ostvario po Buholc-koeficijentu. Buholc-koeficijent je ustvari zbir poena svih protivnika nekog igrača, ili po nekom drugom kriterijumu ako je turnirskim pravilnikom drugačije određeno (srednji Buholc, međusobni rezultati protivnika sa istim brojem poena, veći broj pobeda, Soneborn-Berger kriterijum itd).
Kod ekipnih takmičenja, kriterijumi za deobu mesta su: Buholc-kriterijum (uključujući i srednji Buholc), meč-bodovi, međusobni rezultati i Soneborn-Berger kriterijum. U svakom slučaju, moguće je dodati veći broj pobeda i na kraju žreb.
Parovanje uredi
Ručno parovanje uredi
Šahovski sudija na takmičenju može parovati ručno iz same tabele ili na prehodno napravljene „diferencijalne tabele“ koja se pravi tako što se iz tabele ispišu najpre igrači sa najvećim brojem bodova (po rastućim brojevima iz tabele), a zatim se tako ide do kraja. Prilikom parovanja Jugoslovenske kružne varijante greške se javljaju uglavnom ako se pogreši kod „ulaženja“ u naredni par. Kod parovanja direktno iz tabele postoji veća opasnost od greške.
Kompjutersko parovanje uredi
U zavisnosti od programa kojim raspolaže operater, kompjuter paruje automatski. Programi na tržištu su različiti a najpopularniji su Swiss Manager i Swiss Perfect. U principu, pošto računar ne može da pogreši ako je program kvalitetno napisan i testiran, kod parovanja može samo da pogreši operater kod unošenja podataka, pa bi eventualna žalba na sam način parovanja uvek bila odbijena. Takođe, ako je takmičenje počelo parovanjem po jednom programu, ne bi bilo uputno da se recimo posle 5. kola nastavi nekim drugim programom, ili još gore — ručnim parovanjem sudije. U slučaju žalbe, preporučuje se Turnirskom odboru da operatoru ponovo naloži da ponovi operaciju parovanja, pa ako se dobije isti rezultat, žalba se odbacuje iako je kompjuter pomoćno sredstvo.
Ciljno parovanje uredi
Pošto je broj učesnika turnira prevelik da bi igrao svako sa svakim kao kod turnira koji se igraju po Bergerovom sistemu, pre svakog kola pribegava se ciljanom parovanju. Na primer, pre nego što se potpuno završe sve partije prvog kola, još uvek se ne zna ko će sa kim igrati čak ni u sledećem, drugom kolu. To gotovo da isključuje mogućnost "domaćih" priprema, i samim tim, smanjuje se broj eventualnih remija.
Prvo kolo uredi
Što se parovanja prvog kola tiče, uglavnom se primenjuju dirigovane varijante gde su turnirski brojevi učesnika automatski određeni u zavisnosti od rejtinga igrača, titula i kategorija takmičara i sl. Kod ekipnih turnira, sabira se rejting osnovnog sastava, a ukoliko je zbir identičan, onda se uzimaju u obzir i rezerve. Pri tome, uslovni rejting za igrače koji nisu rejtingovani iznosi 1800. Učesnici sa najvećim rejtingom ili zbirom rejtinga upisuju se u tabeli od broja 1 pa na dalje. Nedirigovana varijanta podrazumeva žreb, gde se turnirski brojevi učesnika izvlače kockom.
Varijante uredi
FIDE varijanta uredi
FIDE varijanta[1] je dirigovana varijanta švajcarskog sistema, u kojoj najjači učesnik sa rednim brojem 1 u 1. kolu igra sa najbolje rangiranim igračem iz druge polovine turnirske tabele (npr. kod 18 učesnika prvi par je 1-9 ili 9-1 jer se boja figura u prvom kolu određuje žrebom). „Uslovni rezultat“ (kod neparnog broja učesnika) ekipno je 50%, a pojedinac dobija bod. Već u drugom kolu vrši se rasparivanje radi izjednačavanja boja figura, radi čega je moguća i „seoba“ u nižu grupu. Kad je sve isto, jača ekipa menja boju figura. Ujednačavanje boje figura ima prioritet nad alternacijom.
U FIDE varijanti, dozvoljeno je isparovati tako da igrač u poslednjem kolu može dobiti treći put uzastopce istu boju figura, ali u toku takmičenja nije dozvoljen odnos belih prema broju crnih figura npr. 4:1, 5:2 i slično. Takođe, u ovoj varijanti, svaki će igrač po završetku parnog kola imati jednak broj belih i crnih figura. Ako su oba igrača imali istu boju figura u prethodna dva kola, spajaju se najpre unutar svoje grupe, a ako ni to nije moguće, jedan ili obojica se premeštaju u drugu bodovnu grupu. Ako su oba igrača imali u prethodnom kolu istu boju figura, gleda se „istorija“ boje figura unazad.
Pravila za parovanje po FIDE varijanti donosi Komitet za parovanje po švajcarskom sistemu FIDE.
Jugoslovenska kružna varijanta uredi
Veoma popularna varijanta švajcarskog sistema. U prvom kolu igraju brojevi 1-2, 3-4 itd., a za parovanje narednih kola formiraju se bodovne grupe. Sudija upisuje bodovne grupe i po njima paruje odozgo prema dole — igraču je protivnik prvi sledeći redni broj iz grupe, a bele figure (ako je sve ostalo isto kod oba rivala) ima igrač koji „traži“ protivnika.
Zbog jedne dopune (kad poslednji par u bodovnoj grupi ne može da igra, ne idu obojica u tzv. „preskok“) često se zove i „poboljšana varijanta“. Ako u paru jedan od igrača treba treći put da igra istom bojom figura, taj takmičar ide u preskok osim u slučaju ako bi to izazvalo transfer u nižu grupu.
Italijanska varijanta uredi
Nekada popularna varijanta švajcarskog sistema koja se danas veoma retko primenjuje. Za razliku od Jugoslovenske kružne varijante, ovde se kod parovanja polazi uvek od vrha tabele, a igrači mogu tri puta za redom imati istu boju figura.
Bodovne grupe uredi
U parovanju po švajcarskom sistemu igrači sa istim brojem poena čine bodovnu grupu. Igrači sa 50% osvojenih poena sačinjavaju središnju grupu. Kod FIDE varijante parovanje počinje od najviše bodovne grupe i ide naniže do središnje grupe, a zatim se paruje od najniže grupe, dok se središnja grupa paruje na kraju odozgo prema dole. Radi izjednačavanja boje figura, ili u slučaju da je igrač već odigrao partije sa svima iz njegove grupe, takmičar može biti premešten u nižu grupu (tzv. „plivač“), ali grupu u svakom slučaju treba svesti na paran broj. Unutar grupe igrači se rasparuju sve dok se ne nađu odgovarajući parovi, a igrači iz gornje polovine paruju se s igračima iz donje polovine. Međutim, ima raznih varijanti švajcarskog sistema, a u nekima ovaj redosled nije obavezan.
„Plivač“ uredi
Od eng. float (plutanje). To je igrač koji se kod parovanja u FIDE varijanti premešta u susednu bodovnu grupu kad mu se u njegovoj grupi ne može naći protivnik. Kod parovanja odozgo prema dole, „plivač“ se premešta u nižu grupu. Kada je broj igrača kojima pripadaju bele figure jednak broju igrača kojima se dodeljuju crne figure, „plivač“ je igrač sa najnižim brojem ako se parovanje vrši na dole, a igrač sa najvećim brojem je „plivač“ ako se parovanje vrši na gore. Ako predloženi „plivač“ nema odgovarajućeg protivnika u susednoj bodovnoj grupi, onda će on, ako je moguće, biti zamenjen drugim igračem iz njegove bodovne grupe, a ukoliko ni to nije moguće, on će biti premešten u još dalju bodovnu grupu. Kod parovanja grupe u kojoj se već nalaze „plivači“ iz više bodovne grupe, prvo se paruje „plivač“ sa najboljim ličnim rezultatom, ili — ako su rezultati jednaki — sa najvišim parovnim brojem. Kada se paruje grupa u koju su „plivači“ došli iz više bodovne grupe, prvi se paruje igrač sa najvišim parovnim brojem. „Plivači“ iz viših bodovnih grupa paruju se prvi, čak i ako nemaju najviši parovni broj. Kada se (najčešće u srednjoj bodovnoj grupi) nađu „plivači“ i iz donje i iz gornje grupe, prvo se paruju igrači gornjih grupa, zatim donjih, i na kraju iz srednje. Kod parovanja grupe u kojoj se nalaze „plivači“ iz niže bodovne grupe, prvo se paruje „plivač“ iz najniže bodovne grupe. Kada se u istoj bodovnoj grupi iz donje polovine nađe više „plivača“ iz viših i nižih bodovnih grupa, prvo se paruju oni iz nižih, zatim iz viših grupa i na kraju preostali takmičari. Kod parovanja na dole, „plivač“ se paruje sa odgovarajućim igračem koji ima najniži broj kome pripada suprotna boja figura. Ako prevođenje „plivača“ u drugu grupu ima za posledicu stvaranje novog „plivača“, taj par se može promeniti.
Maksi turnir uredi
Turnir po švajcarskom sistemu (FIDE varijanta) čiji je broj učesnika veći od 2n, gde n označava broj kola.
Vikend-turniri uredi
U Srbiji, pogotovo su popularni tzv. "vikend-turniri" koji se organizuju po švajcarskom sistemu po ubrzanom tempu igre. Na "vikend-turnirima", obično se u petak igraju dva kola, u subotu četiri, a u nedelju kada se turnir završava, poslednja tri kola.
Po švajcarskom sistemu igra se i na Šahovskim olimpijadama, koje FIDE organizuje svake 2 godine.
Vidi još uredi
Spoljašnje veze uredi
- Softver za kompjutersko parovanje: